De Nederlandse krantenlezer had al snel door dat zijn of haar krant enkel nog het gezichtspunt van de Duitse bezetter naar buiten bracht. Veel mensen waren daar niet van gediend, en het aantal abonnementen op kranten liep snel terug. Alternatieven waren er nog niet. Of toch wel?
De rol van de illegale pers tijdens de bezetting valt moeilijk te onderschatten. Binnen enkele weken na het begin van de bezetting begonnen zij al het tekort aan betrouwbare informatie, vrije meningsuiting en pluriforme pers aan te vullen dat door de Duitse censuur was ontstaan. Gedurende vijf oorlogsjaren brachten illegale kranten mensen hoop en vertrouwen in een goede afloop van de oorlog en waren zo tot morele steun van velen.
Zij riepen op de maatregelen van de bezetter niet te accepteren of op te volgen en waren een inspiratiebron voor allerlei vormen van verzet.
Hoewel illegale kranten ook niet objectief waren, en ook opzettelijk of per ongeluk onjuiste informatie verspreidden, vormden zij een belangrijk tegenwicht tegen de door de Duitsers 'gelijkgeschakelde' reguliere pers. Dat maakt de illegale pers tot een van de belangrijke vormen van verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog. Tientallen illegale werkers hebben hiervoor met hun leven moeten betalen.
Het radioverbod van 1943 had tot gevolg dat veel Nederlanders verstoken waren van betrouwbaar nieuws, terwijl de behoefte hieraan tijdens de oorlog enorm was. Iedereen wilde weten hoe het er in de oorlog werkelijk voorstond, en vooral hoe snel de bevrijding zou komen.
Dit gaf een enorme impuls aan de illegale pers. Illegale krantjes schoten als paddenstoelen uit de grond. Uiteindelijk werden er meer dan duizend verschillende titels uitgegeven. Door het radioverbod verschoof de inhoud van kritische opinie naar zo betrouwbaar mogelijk nieuws. Vaak waren dat nieuwsberichten afgeluisterd van de Engelse radio.
Maar ook de kwaliteit van het drukwerk verbeterde door het inschakelen van professionele drukkers. Naast de handgeschreven, getypte en gestencilde krantjes verschenen ook steeds meer illegale kranten die professioneel opgemaakt, gezet en gedrukt waren.
Sommige illegale kranten werden door één persoon op een zolderkamertje in elkaar gezet. Soms verscheen er maar één nummer van. Maar andere kranten ontwikkelden zich tot grote professionele geheime organisaties. De bekendste daarvan zijn Het Parool, Trouw en Vrij Nederland, die nu alle drie nog bestaan. Maar ook Je Maintiendrai en het communistische De Waarheid waren grote titels.
Zij beschikten over een landelijk netwerk met meerdere drukkerijen, een distributienetwerk voor de verspreiding van de krant over het land, en wisten op illegale wijze voorraden papier en drukinkt te regelen. Ook wisten zij op verschillende manieren aan de grote sommen geld te komen die nodig waren voor het drukken en verspreiden van de duizenden exemplaren die van hun nummers gedrukt werden.
Het was erg moeilijk om tijdens de oorlog aan de middelen te komen die nodig waren om op grote schaal een krant te drukken en te verspreiden: betrouwbare informatie, papier, drukinkt, een drukpers, transport, distributie, opslag, geld en betrouwbare mensen. Het was zo moeilijk, omdat het allemaal in het striktste geheim moest gebeuren, want op het meewerken aan een illegale krant stonden draconische straffen: gevangenis, concentratiekamp, of de dood.
De Duitsers beschouwden de illegale kranten terecht als ondermijning van hun positie, hulp aan de vijand en oproep tot verzet. Vele illegale kranten werden gedurende de oorlog opgerold door het Duitse opsporingsapparaat en talloze medewerkers werden gearresteerd. Velen stierven.
In Delpher vind je miljoenen gedigitaliseerde teksten uit Nederlandse kranten, boeken en tijdschriften die je allemaal woord voor woord kunt doorzoeken. De teksten komen uit de collecties van diverse wetenschappelijke instellingen, bibliotheken en erfgoedinstellingen. Ze worden hier onder één knop aangeboden om het vinden van informatie gemakkelijk te maken.
Ontdek Delpher