Hoe doe je onderzoek?
Zoeken in Delpher is meer dan alleen weten hoe het zoeksysteem werkt. Het is van groot belang om de bronnen te plaatsen in hun historische context. Op Delpher kun je vele bronnen als zoekresultaat krijgen. Hoe weet je of een bron betrouwbaar of relevant is? Welke zoektermen moet je gebruiken? En hoe zoek je in oude spelling? Of je nu als hobby of voor een studie of werk onderzoek doet, het is goed om te beginnen met enkele tips. Lees hier meer over hoe je onderzoek doet.
Denk in de taal van toen
Taal verandert in de loop der tijd. Soms krijgt een historische gebeurtenis pas naderhand een naam. Als je onderzoek doet naar het verleden is het daarom nuttig om te beginnen met een aantal vragen. Over welke onderwerpen schreef men in de periode die ik onderzoek? Welke woorden gebruikte men in die periode?
Delpher is een full text-zoeksysteem. Het systeem zoekt in de tekst van de beschikbare bronnen naar jouw zoekterm. Doe je bijvoorbeeld onderzoek naar de geschiedenis van de gezondheidszorg? Houd er dan rekening mee dat een ‘ziekenhuis’ vroeger een ‘hospitaal’ werd genoemd. Met een moderne term vind je wellicht niet waar je naar op zoek bent.
Ben je op zoek naar oorlogsbronnen? Tijdens de oorlogsjaren werd de term ‘Tweede Wereldoorlog’ nog niet gebruikt. Als je ‘Tweede Wereldoorlog’ intypt, zul je resultaten krijgen van nà de oorlog. Voor publicaties uit de oorlogsperiode kun je beter zoeken op: ‘bezettingstijd', ‘razzia', ‘arbeidsinzet', ‘Joodsche Raad’ of ‘Mussert'. Het helpt ook als je onder de filter ‘uitgebreid zoeken’ de periode waarop je wilt zoeken afbakent.
Hoe weet je of een bron betrouwbaar is?
In Delpher vind je miljoenen historische publicaties die afkomstig zijn uit alle hoeken van de samenleving. Wat je leest, bepaalt je blik op de wereld - en dat was vroeger niet anders. Maar niet alles dat je in een krant of tijdschrift leest is natuurlijk waar.
Als je onderzoek doet is het belangrijk om de betrouwbaarheid van je bron te checken. Gebruik altijd meer dan één bron over een onderwerp. Vraag je af hoe er vroeger werd geschreven over een bepaalde gebeurtenis of periode. Vergelijk de berichtgeving uit verschillende zuilen en subculturen om een breder beeld te krijgen van de maatschappij in die periode.
Vaak kun je aan de hand van de ondertitel zien uit welke subcultuur een publicatie afkomstig is. Is er geen ondertitel te vinden? Kijk dan naar de uitgever en oplage van de publicatie (in de linkerkolom onder ‘Details’) of google de titel of de auteur. Zo krijg je een beter beeld van wie de schrijver was, aan welke politieke, sociale of religieuze beweging(en) hij/zij verbonden was.
Is alles beschikbaar in Delpher?
De afgelopen jaren is veel historisch materiaal gedigitaliseerd, maar nog niet alles is beschikbaar. De Delpher-collectie wordt steeds uitgebreid. Wil je alleen zoeken in recent toegevoegde bronnen? Met de filter ‘Toevoegingen in Delpher’ kun je een begin- en einddatum ingeven en materiaal zoeken dat in die periode is toegevoegd. Je vindt deze filter links naast de zoekresultaten onderaan de lijst en onder ‘uitgebreid zoeken’.
Het zou kunnen dat een publicatie die jij zoekt nog niet gedigitaliseerd of beschikbaar is. Er is veel historisch materiaal bewaard gebleven, maar helaas zijn er ook publicaties verloren gegaan. Over sommige thema’s - zoals staatsgeheimen of onderwerpen in de taboesfeer - werd niet openlijk geschreven.
Hoe gaat de computer om met oude spelling?
Om gedigitaliseerde publicaties op woordniveau te kunnen doorzoeken, moet de computer “weten” welke woorden op de scan staan. Met behulp van OCR-software worden scans omgezet in tekst die voor computers leesbaar is. Hoe ouder het materiaal, hoe lastiger het voor OCR-software is om de tekst te herkennen. Hierdoor zitten er soms fouten in de OCR-teksten. Het is helaas niet mogelijk om alle teksten handmatig te verbeteren.
Een OCR-probleem is bijvoorbeeld het oude letterteken ‘ſ ’, dat vaak niet herkend wordt als een 's'. Ook wordt de ‘d’ soms door de software als ‘çl’ gelezen. Dus ben je in oudere teksten op zoek naar woorden die deze letters bevatten? Probeer dan ook de ‘foute’ schrijfwijze, omdat dit meer resultaten oplevert.
Hoe vul je zoektermen in?
Je kunt in Delpher gebruikmaken van zogenaamde 'booleaanse operatoren' en 'wildcards'. Operatoren zijn hulpmiddelen waarmee je zoekwoorden op verschillende manieren kunt combineren. In de zoekbalk kun je zoektermen combineren met bijvoorbeeld: ‘AND’, ‘PROX’ en ‘NOT'. Wildcards zijn tekens waarmee je aangeeft dat een deel van een woord alle mogelijke letters mag bevatten. Dit is in geval van oude spelling handig om te gebruiken.
Wil je weten hoe dit precies werkt?
Ga naar de handleiding
Of bekijk video's over zoeken in Delpher
Over Delpher
Geïnspireerd door deze vondsten? Ga zelf op ontdekkingstocht in Delpher! Spit in miljoenen gedigitaliseerde teksten uit historische Nederlandse kranten, boeken en tijdschriften die je allemaal woord voor woord kunt doorzoeken. Of het nu gaat om de eerste Nederlandse krant uit 1618, de verslaggeving over de maanlanding of de uitslagen van een lokale voetbalwedstrijd, met Delpher maak je een reis door de tijd via de grote en kleine verhalen die afgelopen eeuwen de pers gehaald hebben.