Het Venlo-incident is een waargebeurde, internationale spionagethriller die zich afspeelt op Nederlands grondgebied vlak voor de Tweede Wereldoorlog. Op 10 november 1939 verschijnt in veel Nederlandse kranten een klein en onopvallend berichtje: “Geheimzinnig voorval aan de grens bij Venlo”. Het gaat over een overval waarbij zwaar bewapende Duitse geheim agenten twee Britse spionnen ontvoeren en een Nederlandse militair doodschieten. Uiteindelijk leidde dit incident tot de Duitse inval in Nederland.
KB-collectiespecialist Huibert Crijns en Andere Tijden-programmamaker Paul Ruigrok verdiepten zich in het Venlo-incident, en probeerden aan de hand van historische krantenartikelen uit Delpher het spoor van censuur, nepnieuws, desinformatie en misleiding te ontrafelen. Wat gebeurde er nu echt? Hoe probeerden de verschillende betrokken landen de waarheid naar hun hand te zetten? Volg zelf hun zoektocht in de vierdelige podcastserie "Het Venlo-incident: nepnieuws in oorlogstijd".
Ga naar de podcastserie Het Venlo-incident
Bronnen die Huib en Paul hebben gebruikt in de podcast hebben we hieronder uitgelicht. Zo kun je zien hoe Delpher is gebruikt voor de zoektocht. In de video’s geeft Huib tips om zelf op onderzoek uit te gaan.
Het najaar van 1939 is een onrustige tijd. De Tweede Wereldoorlog is uitgebroken, maar Nederland is nog neutraal. Dan vindt op 9 november bij Venlo, aan de Duitse grens, een geheimzinnige schietpartij en ontvoering plaats. Weet echt niemand wat er precies gebeurd is? Of wil niemand het zeggen?
De voorpagina van het Zaans Volksblad schetst een zorgwekkend tijdsbeeld: een mislukte bomaanslag op Hitler, oorlogstaal van Hitler, een vredesinitiatief van koningin Wilhelmina en de Belgische koning Leopold, en de geheimzinnige smokkel van Nederlandse uniformen naar Duitsland. Tussen al die gebeurtenissen vindt het Venlo-incident plaats.
Op 10 november 1939 verschijnt in veel Nederlandse kranten dit kleine berichtje, meestal letterlijk overgenomen van een persbericht van het ANP. In de weken erna blijft het stil. Er komt geen nieuwe informatie naar buiten. Iedereen zwijgt.
Dan komt de aap uit de mouw: de Nederlandse regering heeft geprobeerd het incident bij Venlo uit de pers te houden. Omdat niet alle kranten zich aan dat verzoek houden, komt het toch in het nieuws.
De oorlogsdreiging voor Nederland loopt zo hoog op dat premier De Geer het nodig vindt de Nederlandse bevolking gerust te stellen in een radiotoespraak. Wat De Geer zich dan nog niet realiseert, is dat de Duitsers door het Venlo-incident een argument in handen hebben gekregen om een inval in Nederland te rechtvaardigen.
Huibert Crijns is collectiespecialist geschiedenis bij de KB, de nationale bibliotheek. In deze video geeft hij enkele tips om zelf van start te gaan met onderzoeken in Delpher. Als voorbeeld gebruikt hij zijn eigen onderzoek voor de podcast "Het Venlo-incident". Wat hij in Delpher ontdekte, was essentieel voor de ontrafeling van deze historische gebeurtenis. Laat je inspireren door de tips van Huib en delf zelf dat ene artikel op!
Bij het Venlo-incident raakt de Nederlandse geheim agent Dirk Klop dodelijk gewond door Duitse kogels. Voor het maken van de podcast wilden we graag in contact komen met de nabestaanden van Dirk Klop. Dit is ons gelukt. Delpher heeft in deze zoektocht een belangrijke rol gespeeld.
Het blijft lang onduidelijk wie er bij het Venlo-incident doodgeschoten werd. De familie Klop krijgt pas na de oorlog de definitieve zekerheid dat Dirk niet meer leeft. Zijn graf of stoffelijke resten zijn nooit meer gevonden
We komen de jongere broer van Dirk, Gerard Klop, op het spoor door een rechtbankverslag over een verkeersongeval. Daaruit blijkt dat hij in 1950 apotheker is in Nieuw-Amsterdam (Drenthe).
Zo komen we snel Apotheek "De Vaart" in Nieuw-Amsterdam, gedreven door meneer en mevrouw Klop, op het spoor.
Uiteindelijk ontdekken we dat het apothekersechtpaar Klop in 1949 een zoon krijgt: Alexander François. Via deze weg weten we contact te leggen met nog levende familieleden van Dirk Klop, die over een schat aan informatie blijken te beschikken.
Huibert Crijns is collectiespecialist geschiedenis bij de KB, de nationale bibliotheek. In deze video deelt hij enkele tips hoe je Delpher kan gebruiken bij het onderzoeken van je familiegeschiedenis. Voor de podcast "Het Venlo-incident" ging hij op zoek naar de nabestaande van een van de hoofdrolspelers en die kwam hij uiteindelijk ook via Delpher op het spoor. Laat je inspireren door de tips van Huib en delf zelf dat ene artikel op!
De Nederlandse regering probeert het Venlo-incident uit het nieuws te houden. Dat lukt redelijk tot de Duitse naziregering een complottheorie in omloop brengt. De Britten doen die weer af als onzin. Ook andere partijen laten hun mening horen. Niemand die nog weet wat de waarheid is.
Op 22 november 1939 pakt de Duitse pers uit met grote voorpaginaberichten over het Venlo-incident: de opgepakte Britse spionnen zitten achter de mislukte bomaanslag op Hitler in München. En het neutrale Nederland is medeplichtig! De Nederlandse kranten nemen de berichten vrij kritiekloos over.
De Britse regering wijst de beschuldigingen van de hand en kaatst de bal terug: de Duitsers hebben die mislukte aanslag op Hitler zelf in scène gezet om de Britten de schuld te kunnen geven! Maar wie moeten we nu geloven? De Duitsers of de Britten?
De Nederlandse fascistenleider Anton Mussert steunt het Duitse verhaal. Wie iets anders gelooft, is volgens hem ‘zwakzinnig’.
Omdat een betrouwbare verklaring voor het Venlo-incident ontbreekt, gaan ook andere complotdenkers ermee aan de haal. De communistische krant Het Volksdagblad ziet in het Venlo-incident een onderdeel van een tegen de Sovjet-Unie gerichte samenzwering.
Op 10 mei 1940 speelt de Duitse regering haar laatste troef uit: Duitsland rechtvaardigt de aanval op Nederland met het Venlo-incident. Volgens de Duitsers bewijst het dat Nederland heeft samengewerkt met de Britten in een poging om Hitler te vermoorden. Pas na de oorlog wordt langzaam duidelijk wat er echt gebeurd is.
Al in april 1940 publiceert de Nederlandse regering een zogenaamd Oranjeboek. Daarin probeert zij duidelijk uit te leggen dat Nederland ook bij het Venlo-incident haar neutrale positie zorgvuldig in acht heeft genomen.
In de loop van de oorlog verschijnen regelmatig artikelen in door de Duitsers gecontroleerde kranten. Volgens die artikelen heeft Nederland de inval van mei 1940 aan zichzelf te danken. Had Nederland maar niet in het geheim samen moeten werken met de Britten.
Na de oorlog worden de grootste Duitse oorlogsmisdadigers vervolgd in de Processen van Neurenberg. Ook het Venlo-incident komt daarbij aan de orde. Walther Schellenberg, die aan Duitse kant de leiding had bij het Venlo-incident, wordt tot jaren gevangenisstraf veroordeeld voor het mede veroorzaken van de oorlog.
Ook in Nederland vindt onderzoek plaats naar het Venlo-incident in de Parlementaire Enquête 1940-1945. Hierdoor wordt het beetje bij beetje duidelijker wat er gebeurd is, en wat er rond het Venlo-incident allemaal verzwegen, gelogen of verzonnen is.
Geïnspireerd door deze vondsten? Ga zelf op ontdekkingstocht in Delpher! Spit in miljoenen gedigitaliseerde teksten uit historische Nederlandse kranten, boeken en tijdschriften die je allemaal woord voor woord kunt doorzoeken. Of het nu gaat om de eerste Nederlandse krant uit 1618, de verslaggeving over de maanlanding of de uitslagen van een lokale voetbalwedstrijd, met Delpher maak je een reis door de tijd via de grote en kleine verhalen die afgelopen eeuwen de pers gehaald hebben.