waar te nemen van beheersing van het gehele industriële apparaat door enkele geldmachten. Zien wij de toekomst juist en de verdere noodzakelijkheid van industrialisatie ook zonder speciaal planmatig ingrijpen, dan volgt hieruit dat ook het Nederlandse kapitaal een groot deel van zijn belegging van buiten de grenzen zal verplaatsen naar binnen de grenzen.

Het is daarom nu de tijd, nog vóór dat de gevaren hiervan optreden en vóór dat de overheersing van het productieapparaat door het geld* wezen in ons land zijn beslag krijgt, in te voeren, naast de socialisatie van de circulatiebank, de controle op de particuliere banken.

De beheersing van het credietwezen kan behalve het voorkomen van een onverantwoorde hausse in de volgende periode, vandaag in de crisis worden gebruikt om de noodzakelijke uitbreiding en omstelling van ons productieapparaat, om de industrialisatie te bevorderen en te voltooien. Voor middenstanders en boeren is een beheersing van het credietwezen noodzakelijk, daar slechts deze beheersing het crediet voor hen zo goedkoop kan doen zijn als thans wenselijk is. Voor het bouwbedrijf staat de zaak niet anders.

Omdat in ons land nog geen overheersing van de banken over de industrie plaats vindt, maar in ons land de uitbreiding van het productiesapparaat nog altijd gedeeltelijk geschiedt met z.g. eigen geld, is voor conjunctuurbeheersing het beschikken over het crediet*apparaat alleen niet voldoende. Er zal ook moeten komen een controle op de uitbreiding van de onderneming. Het mag niet meer mogelijk zijn kapitaal vast te leggen en arbeid te trekken, zonder vooraf althans enige zekerheid te hebben, dat niet het kapitaal en niet de scholing van de arbeiders verloren gaat. De gevolgen van een onjuiste uitbrei* ding van het productiesapparaat mogen een verlies vormen voor de ondernemers, zij bestaan ook in het ontslag, in langdurige werkloosheid en in verpaupering van grote delen van de arbeidersklasse.

Waar de gemeenschap de plicht erkent om werkloze arbeiders te steunen, wordt daardoor de investering van nieuw kapitaal tot een zaak van de gemeenschap zelf.

Niet alleen de uitbreiding van bestaande ondernemingen, ook de rationalisatie heeft gevolgen voor de arbeidersklasse. Wij zeggen niet: weg met de rationalisatie. Zij heeft voor ons nog altijd te veel voor* delen, zij heeft voor ons nog altijd het aspect van een betere behoeften* voorziening. Zij is nog altijd een der voorwaarden voor hogere welvaart. En het levenspeil van de arbeidersklasse is niet zodanig, dat een verdere verbetering achterwege kan blijven. Maar het tempo der rationalisatie moet worden beheerst. Het mag niet meer mogelijk zijn, dat bij de voordelen voor ondernemers of consumenten geen rekening wordt gehouden met de nadelen voor de arbeiders in het bedrijf. Ordening is ook hier het wachtwoord. Ordening, bedrijfsgewijs over* leg, wanneer in het bedrijf door mechanisatie een verandering in het aantal arbeiders plaats vindt. Wanneer de technicus er in slaagt een nieuwe machine uit te vinden, kan ook de economist er in slagen een

392