Mengelwerk.

kelingen van den geest hand aan hand. De hernieuwde waarneming van een voorwerp doet in de ziel het voorhanden zijnde oudere herinneringsbeeld weêr opleven, en daar hetzelfde voorwerp steeds in andere verbinding, in afwisselende omgeving, onder veranderde nevenomstandigheden zich vertoont, zoo treedt in de voorstelling het gelijke , het wezenlijke der verschillende herinneringsbeelden meer dan het toevallige, het niet wezenlijke op den voorgrond en terwijl het laatste door het eerste verduisterd en teruggedrongen wordt, ontstaan er algemeene voorstellingen, begrippen. Daarmede is tevens het begin der eigenlijke verstandswerkzaamheid ingeleid; want om het wezenlijke, het gelijke van verschillende voorstellingen van het toevallige , het ongelijke af te zonderen, moet er vergeleken en onderscheiden worden en terwijl men zekere kenmerken aan een voorwerp als noodzakelijk toekent, andere daaraan ontzegt , vormt men oordeelen. Breidt zich de verbinding van het verwante en de schifting van het ongelijksoortige tot altijd grootere kringen van voorstellingen uit , waarbij het nieuwgegevene aan het oude, het onbekende aan het bekende zich aansluit, dan verkrijgen de voorstellingen nieuwen samenhang en de geheele gedachtenkring ondervindt die verrijking, uitbreiding en verfijning, die alleen het samenhangende denken van den menschelijken geest kan bereiken.

Evenals de aangewezen feiten en ontwikkelingen in het voorstellingsleven der ziel zonder duurzaamheid van de oorspronkelijke indrukken en zonder onderlinge verbinding geen plaats zouden kunnen hebben, geldt hetzelfde ook van de overige zij den van ons zielleven , het gevoelen en begeeren, die immers met de voorstellingen op het nauwst samenhangen en uit zekere betrekkingen, die deze tot elkander hebben, voortspruiten. Zoodra zich bij het kind het voor-