- 284 —

zonde beginselen vooropplaatst, als men ze straks in de toepassing over boord werpt ? (1)

Wil men de sociale ontwikkeling konstrueeren, dan moet men noodzakelijk atheistisch zijn of althans daar zijn andere theistische overwegingen laten varen. Feuerbach had volkomen gelijk, toen hij schreef:

Christen seid Ihr allein bei der Nacht, am Tag Atheisten.

Ziet het aan de orthodoxen, die prediken dat God almachtig, alwijs, algoed is, maar die zeiven de handen aan het werk slaan, om de toestanden op hun wijze te verbeteren. Is dat niet aan God het werk uit de handen nemen? Bij waarachtig vertrouwen zou men het laissez faire, laissez aller toe moeten passen overeenkomstig het: wat God doet dat is welgedaan! Maar trots alle gepreek van verlossing gelooft men er zelf zoo weinig van dat men zijn best wil doen haar voor te bereiden, wat geheel overbodig zou zijn, als zij reeds gekomen was.

Iemand heeft eens gezegd, dat in onzen tijd het atheisme een klein vergrijp is in vergelijking van het aantasten der eigendoms begrippen. Zou niet bij velen de weerzin tegen het atheisme verklaring vinden in het onbewust gevoel, dat men eenmaal tot atheisme gekomen konsekwent moet opgeven de onaantastbaarheid der maatschappelijke, bestaande begrippen? En daaraan wil men niet tornen — uit eigenbelang. Zoo blijft men bij het theisme als laatste schuilplaats ter verdediging van de versteende sociale verhoudingen, die men tegen eiken prijs wil behouden. De heiligheid van z'n God is het fundament, waarop men de „heiligheid" van het eigendom heeft opgebouwd. Alle ware wijsbegeerte is dus eigentlijk socialistisch. Onwillekeurig werkten de wijsgeeren mede aan den opbouw

(I) Men vergelijke ten opzichte van prof. Opzoomer den open brief aan Mr. C. W. Opzoomer door H. C. J. Krijthe, getiteld: Om der waarheid wille. Dit boekje is weinig bekend en heeft toch aanspraak op bekendheid wegens den klaren inhoud, al is de vorm gebrekkig.