— 277 —

moet het het onderspit delven. Met geestdrift zullen dan aan de andere zijde allen staan, die den ondergang van Rome wenschen. Schrijft daarentegen Frankrijk op zijn vaandel: oplossing der sociale vraag, tevens ondersteund door Rome, dan is het niet zeker dat Duitschland zal overwinnen, want Frankrijk staat dan in de beweging der menschheid. In beide gevallen gaat Rome onder, want een Frankrijk, dat zegepraalt onder sociaaldemokratische vlag, moet tegen Rome opkomen. De groote, historische vorm der roomsch-katholieke kerk is rijp voor den ondergang en gaat hem te gemoet. Echter Mainlander acht het eerste geval waarschijnlijk omdat de verdeelde toestanden van Frankrijk geen reden geven te onderstellen, dat het onder sociaaldemokratische vlag tegen Duitschland den strijd zal opnemen.

In elk geval, het brengt de oplossing der sociale vraag verder. Overwint Frankrijk, dan moet dat land dat vraagstuk ter hand nemen. Zegepraalt Duitschland, dan zijn er twee gevallen mogelijk. Of de sociale beweging ontwikkelt zich met macht uit het innerlijk verdeelde Frankrijk, zoodat er een vlam uitslaat, die heengaat over alle landen, bf Duitschland schenkt grootmoedig zijn dank aan hen, wier zonen gezegevierd hebben, door ze te bevrijden van de banden van 't kapitaal. Zal Duitschland niet naast den roem Rome te hebben ondergebracht ook voegen dien anderen, nl. de sociale vraag te hebben opgelost ?

Elk volk heeft zijn zending te vervullen; voor zooverre men de eenheid mist, is het een strijd om haar te verwerven en zoo moet ieder in deze periode een offervaardig patriot zijn uit kosmopolitisme.

Daar de sociale beweging ligt midden in de beweging der menschheid, kan niemand haar weerhouden. Evenmin als de Plebejers in den romeinschen staat op den duur uitgesloten konden worden van de staatsambten, evenmin kan het volk nu op den duur buiten gesloten blijven van de regeering, evenmin kan 4/5 deel des volks door de hedendaagsche produktiewijze verwijderd blijven van de schatten der wetenschap. De beschaving werkt doodelijk, zij verzwakt de hoogere klasse meer dan de lageren, omdat het individu sneller kan uitleven.