— 374

niet goed zullen gebruiken, want langzamerhand zal men daartoe gedrongen worden. Men zal een juist inzicht krijgen in zijn eigen belangen en zoo langzamerhand een sterke minderheid brengen in de wetgevende lichamen, waaraan twee eischen gesteld worden:

i°. de vrije school.

2°. wettelijke verzoening tusschen kapitaal en arbeid.

Wint de arbeider meer tijd, hij moet in de gelegenheid gesteld worden, om zich bekend te maken met de maatschappelijke verhoudingen. Daartoe moet kosteloos, wetenschappelijk onderwijs voor elkeen te verkrijgen zijn. Er bestaat geen grooter vooroordeel dan dat men geen goede boer, handwerksman enz. zijn kan, als men engelsch en fransch spreekt of Homerus kan lezen in de grondtaal. Maar om dit mogelijk te maken, moeten de ouders in staat zijn niet alleen den arbeid der kinderen te kunnen ontberen, maar ook het onderhoud voor hun geheele ontwikkeling te kunnen bestrijden d. w. z. de loonverhoudingen moeten geheel en al veranderd worden.

Lassalle heeft voorgesteld arbeidersassociaties met staatskrediet, die in konkurrentie kunnen treden met het kapitaal. Het bestaande kapitaal blijft zoo onaangetast en de konkurrentie daarmede wordt alleen mogelijk gemaakt, doordat aan de arbeiders krediet wordt verleend tot aanschaffen der bepaal d noodzakelijke arbeids-instrumenten. Even zeker als dit middel zou helpen, evenzeker reikt de staat de hand daar niet toe.

De kleine fabrieken veranderden in grooten als maatschappijen op aandeelen. Dit moet door den staat in de hand worden gewerkt op voorwaarde, dat de arbeider deel krijgt aan de winst. Langzamerhand kon het aandeel aan de winst beter worden voor de arbeiders om eindelijk door langzame amortisatie der aktien de fabriek te brengen in handen van allen die daar werkzaam zijn. Evenzoo met den landbouw. Dat de tegenwoordige methode van bebouwing van den grond onhoudbaar is, geeft een ieder toe. Alsdan konden de verschillende takken van bedrijf met elkander in verbinding treden. De winkels van een stad konden volgens gelijke regels georganiseerd worden. Zoo kreeg men verzoening tusschen kapitaal en arbeid, daardoor