— 272 —

De volkeren met gemeenschappelijke taal, zeden en beschaving zoeken met onweerstaanbaren drang naar staatkundige eenheid. Dit openbaart zich ook in groote staten, zamengesteld uit verschillende nationaliteiten. De tweede wet openbaart zich op zeer verschillende wijzen. Elk mensch wordt beschouwd als het kostbaarste wezen in de wereld. „Wat is een menschelijke maatschappij, als een harer leden ikan verdwijnen even als een blad door den wind voortgedreven ?" zoo zegt Souvestre. Wat aandruischt tegen de humaniteit, brengt een siddering te weeg. Hoe meer het leven aan waarde verliest in de oogen van het individu, te hooger moet zijn beteekenis worden in de oogen van de menschheid (het geheel). In de oudheid vond het omgekeerde plaats. Door deze wet had de emancipatie der joden plaats, een gebeurtenis van groot gewicht, daar dezen met een door den druk bijzonder ontwikkelden geest deel nemen aan de beweging.

Overigens is de persoonlijke slavernij afgeschaft; de beschaafde staten komen langzamerhand uit den natuurstaat en dragen meermalen geschillen ter beslechting op aan scheidsrechters. Men spreekt over een volksrechterlijk wetboek en werkt aan een beweging, die leidt tot de „vereenigde staten van Europa." Ook de goede pers werkt in het belang der humaniteit, daar zij het kwaad aan het daglicht brengt en daartegen strijdt.

De strijd tusschen kerk en staat is uitgebroken op een wijze, die geen vrede sluiten mogelijk maakt, hij is gelijk aan een duel, doodelijk voor een der partijen. Dat de staat zal zegevieren, ligt in den ontwikkelingsgang der menschheid. En in den zegevierenden staat zal de wijsbegeerte de plaats innemen van den godsdienst.

In Azië zullen de oude wetten van samensmelting door verovering en geestelijke bevruchting de gebeurtenissen leiden. Langzamerhand zullen alle volkeren van dit groote werelddeel gewonnen worden voor de Europeesche beschaving. Rusland en Engeland zullen dit werk voorbereiden in de groote steppen en in Indië. China moet uit zijn afzondering komen en machtig ingrijpen in de ontwikkeling der dingen. Nieuwe rijken van krachtige, gemengde volkeren zullen ontstaan.