— 256 —

dan moet zij zich verder bewegen en wel in de richting van geheele vernietiging, dus van het zijn naar het nietzijn. Uit de beweging naar den idealen staat trad het gebod der toewijding aan het algemeen, uit de beweging van het zijn in het nietzijn het gebod der virginiteit, der kuischheid, dat ook in 't christendom als de hoogste deugd werd aangeprezen. Vreemde eisch! De trek in het leven zal blijven en wel altijd, daarvoor plant men zich voort

Hoe zal nu de mensch die geslachtsdrift, die onverwinlijk schijnt, overwinnen? Alleen de vrees voor een grooter straf, verbonden met een voordeel dat alle voordeden overtreft, kan hem kracht daartoe geven, het is het bewustzijn dat nietzijn beter is dan zijn of de kennis dat het leven de hel en de dood de vernietiging der hel is. De mensch die tot de ervaring is gekomen dat het leven lijden is, kan niet anders of hij zal met die oplossing vrede hebben.

Zoo vinden we het geluk buiten den godsdienst om. Hiermede hebben we het immanente fundament der moraal gevonden, het is de door het subjekt erkende, werkelijke beweging der menschheid, die uitoefening der deugden : vaderlandsliefde, gerechtigheid, menschenliefde en kuischheid vordert. Gevolg hiervan is dat de beweging der menschheid evenmin een moreele is als de dingen op zichzelven schoon. Bezien van 't standpunt der natuur handelt geen mensch moreel: wie zijn naaste bemint, handelt niet verdienstelijker dan die hem haat. De menschheid heeft alleen een verloop, dat de moreel handelende vertraagt. Bezien van 't standpunt van het subjekt is 'elke handeling moreel, die bewust of onbewust geschiedt in overeenstemming met de grondbeweging der menschheid en die gaarne geschiedt. De opwekking tot moreel handelen heeft kracht omdat zij het voordeel verzekert om spoediger verlost te zijn van het geheel en dit is zoo overwegend, dat het alle andere voordeelen verre overtreft.

Dit ontvlammen van den wil tot de kennis is de philosophische loochening van den individueelen wil tot het leven. En hoe kan die wil geheel geloochend worden? Door de kuischheid. Dood is geheele vernietiging, maar w ie voortleeft in zijn kin-