— t 75 —

Nana zal ik hier niet spreken, aangezien het nog niet ten einde toe uitgegeven is en door de wijze, waarop het verschijnt, nl. als dagbladfeuilleton, moeielijk te overzien valt. In La conquête de Piassan s wordt geschilderd, hoe een eerzuchtig priester als Bonapartistisch agent het provinciestadje Plassans, de bakermat der Rougon-Macquart's, voor de zaak van het keizerrijk wint. Naast deze hoofdfiguur zijn weder een paar onvervalschte leden van den bewusten stam ten tooneele gevoerd, Marthe Mouret, die aan godsdienstige hysterie lijdt en haren echtgenoot, die zijn huiselijk geluk instorten ziet en volslagen waanzinnig wordt. L'Assommoir kent ieder door eigen kennisneming of van hooren zeggen. Het behandelt den invloed van den drank op de lagere standen; in dit boek zijn de langzame, maar steeds toenemende achteruitgang eener oorspronkelijk nijvere werkmansfamilie, waarvan de man aan den drank raakt, de armoede, de onverschilligheid, de verdierlijking van de door den alcoholduivel bezeten ouders, de vroegrijpe verdorvenheid der dochter en eene omgeving van schobberts, sletten en zuiplappen, met zulke sombere en treffende kleuren geschilderd, dat velen het boek niet hebben kunnen uitlezen en het met walging en ontzetting uit de hand gelegd hebben. Inderdaad de brutaal cynische beschrijving van zooveel bestialiteit valt moeielijk te verduren. Men hoort dezen roman door sommigen onzedelijk schelden. Dit verwijt is ongegrond. De onzedelijkheid ligt niet in het feit, dat men het gemeene en verdorvene voorstelt, maar in de wijze, waarop men het doet, en de voorstelling in L'Assommoir is huiveringwekkend. Met meer recht wordt La Curée onzedelijk genoemd. De levendige, plastische schildering der schier bloedschendige liefde tusschen Renée en Maxime, de voor geene aanduiding vatbare dierlijkheden van de dames d'Espanet en Hafner, van den ouden senator Gouraud, van den lakei Baptiste, daar zeer duidelijk te verstaan gegeven met de kalmte van den wereldwijze, wiens niets verbaast, — deze poel van liederlijkheid en verrotting is van buiten te schoonschijnend. Schitterende weelde, sierlijke toiletten, vrouwenschoonheid, allerlei aantrekkelijks weerkaatst daarin met te fraaien glans.