- i56 -

hoogere eischen van gevoel en phantasie knoopt hij vast aan het temperament, aan de bloedsmenging of aan den een of anderen ziekelijken toestand van het lichaam. De poëzie van het leven treedt op in de wilskracht, in de passiën of in de macht van het verstand. Hij studeert physiologie en anatomie van den mensch. Zonder medische en anatomische voorbereiding kan geen romanschrijver iets goeds leveren — volgens Balzac. En daar de gewone, dagelijksche menschen zelden uitmunten door buitengewone vermogens, daar de hartstochten meestal in ruwe, terugstootende vormen spreken, kiest Balzac zijne helden en heldinnen onder de zeldzame uitzonderingen, onder de martelaars van onoverwinnelijke passiën, onder de volhardende naturen met bergen verzettende geestkracht. Zijne beste romans schilderen al te zaam uitzonderingen."

Door de voorafgaande opmerkingen en deze aanhaling wenschte ik te doen uitkomen, dat het zooveel beweging makende naturalismus behoefte heeft aan meer zelfbewuste klaarheid ten aanzien van zijne kunstopvattingen, zoowel in het belang der vereerders, als van hen, die het schouwspel eenvoudig uit belangstelling volgen. Uit de volgende regelen zal blijken, dat en waarom ik dit in mijn betoog van noode had. Niet, dat ik den heer ten Brink verdenk van onzekerheid nopens den zin dier kunstopvattingen; dit ware dwaasheid. Ik wil er slechts op wijzen, dat men met allerlei klinkende woorden schermt, zonder zich de moeite te geven de daarmede bedoelde begrippen scherp te omschrijven. En dit is toch wel noodig in eenen strijd over beginselen.

Gelukkig kunnen wij het program zeiven formuleeren. Onder het naturalismus in de kunst, hebben wij te verstaan: het volstrekt getrouw teruggeven van het leven en de natuur.

Ik geloof niet, dat men tegen deze definitie bezwaren zal inbrengen.

Welnu, is er in die kunstleer iets nieuws?

Degenen, die niet of slechts half met Zola op hebben, beantwoorden de vraag eenstemmig ontkennend. Mijns inziens ten onrechte, en wel omdat de zoodanigen zijne leer niet juist