74

EEN NIEUWE WEG DEN MENSCH TE LEEREN KENNEN.

de richting van het gebied der kleinere naar dat van de grootere irritatie.

Als toelichting hiervan kan de volgende proefneming uit Pavlov's laboratorium dienen. Er is gegeven tweeërlei agens van buitenaf: aan den eenen kant verschillende eetbare of oneetbare stoffen, die in den bek van den hond worden gestopt en daaraan beantwoordende reacties te voorschijn roepen (bepaalde bewegingen, zekere afscheidingen); aan den anderen kant een sterke electrische stroom, die op de een of andere plaats op de huid van het dier wordt gericht en een daaraan beantwoordende afwerende bewegingsreactie bij het dier doet ontstaan. Bewerkt men het dier met de beide prikkels tegelijk, dan leidt dat tot zekeren strijd in het centraal zenuwstelsel. Als de electrische stroom zich alleen in de huid verbreidt en men tegelijk den bek van den hond volstopt met eten, dan eindigt die strijd met overwinning van den voedselprikkel en de electrische stroom, hoe sterk die ook moge zijn, wordt een plaatsvervanger daarvan. Indien na eenigen tijd de stroom opnieuw op dezelfde wijze gericht wordt, maar zonder dat men op dat oogenblik den hond voedsel aanbiedt, dan zal het dier verwachten, eten te krijgen. De electrische irritatie zal nu niet een afwerende reactie teweeg brengen, maar reactie op voedsel: het dier keert zich naar den proefnemer, likt zich om den bek en er komt speekselafscheiding als voor een maaltijd. Precies hetzelfde resultaat bereikt men als de electriciteit vervangen wordt door branden of het toebrengen van huidwonden. Met andere woorden, men heeft met overbrenging van een zenuwstroom te doen, die op weg was naar het verdedigingscentrum en nu op den weg naar het voedingscentrum geleid wordt. De electrische stroom is in dat geval de irritator geworden voor een bedongen reflex.

Maar als de proefneming wordt voortgezet en de electrische stroom op een plaats van de lichaamsoppervlakte gericht wordt vanwaar hij tot op het been kan doordringen, dan wekt die prikkel geen bedongen reflex, zelfs niet tegenover voedsel. Nu wordt het zenuwproces van den electrischen irritator sterker dan het zenuwproces van de irritatie met eten. De menschen weten ook subjectief, dat de knokkels gevoeliger