EEN NIEUWE WEG DEN MENSCH TE LEEREN KENNEN.

71

bij uitstek ingewikkeld systeem, welks innerlijke krachten ieder oogenblik, zoolang het systeem als zoodanig voortduurt, zich wijzigt naar de uitwendige krachten in de omgeving. Hoe ingewikkelder het mechanisme is, zooveel te fijner, talrijker en ongelijksoortiger zijn de elementen in die aanpassing. Tot dat doel dient het zenuwmechanisme, zoowel in blijvend als in voorbijgaand verband; het regelt het fijnste samenspel met de geringste elementen der buitenwereld en de fijnste reacties van het dierlijk organisme. Alle leven, van de eenvoudigste organismen tot de meest samengestelde, bestaat in een lange reeks tot in den hoogsten graad verfijnde aanpassingen aan het omringende milieu. Deze aanpassingen in haar omvang te bepalen en bloot te leggen is een taak voor de wetenschap, die de middelen zoekt om den mensch een waar geluk te brengen.

Men kan ten volle de waarde der psychologie als wetenschap van onze subjectieve toestanden erkennen; deze toestanden zijn, dat spreekt van zelf, een werkelijkheid voor ons, zij geven leiding aan ons dagelijksch leven, zij zijn de voorwaarden voor den vooruitgang in de maatschappij. Maar leven onder deze subjectieve toestanden is iets anders dan op waarlijk wetenschappelijke wijze hun mechanisme ontleden, die toestanden als zoodanig erkennen. De tijd zal komen, zegt Pavlov, dat de mathematische analyse, steunend op de natuurwetenschap, met vergelijkingsformulen al die aanpassingen zal omvatten.

In hooge mate belangwekkend is in dit verband Pavlov's belichting van het vraagstuk van het bewustzijn. Hij lost natuurlijk Du Bois Reymond's vijfde raadsel niet op, d.w.z. hij laat de philosophische beschouwing van het bewustzijn buiten bespreking en verdiept er zich niet in, hoe de materie van de hersenen subjectieve gewaarwordingen doet ontstaan, en dergelijke; hij onderzoekt alleen en stelt vast, welke physiologische verschijnselen, welke zenuwprocessen het zijn, die in de groote halfronden van de hersenen plaats grijpen, als wij zeggen, dat wij ons iets bewust zijn.

Van dat gezichtspunt uit doet het bewustzijn zich voor als zenuwwerkzaamheid in een bepaald deel van de groote hemisferen. Deze zijn dan op een gegeven oogenblik, onder