ook onder de Nederlandsche werken. Onze handboeken en algemeene beschrijvingen zijn meestal van grooten omvang; handige boekjes als Kuyper's Onze Oost — trouwens nog veel uitgebreider dan het nu aangekondigde — schijnen niet herdrukt te worden. Wil men den Archipel in zakformaat beschreven vinden, dan moet men — tenzij naar den Gids der Paketvaart, waarvan een derde druk op komst is — naar schoolboekjes grijpen; waaronder er één is, voor meer gevorderde leerlingen geschreven, dat diep genoeg op de dingen ingaat om ook volwassenen te voldoen: Schuiling's voortreffelijk werkje Nederlands Koloniën.

In de niet-Nederlandsche literatuur over Nederlandsch-Indie, die bijna geheel uit reisbeschrijvingen of studiën over afzonderlijke onderwerpen bestaat, is von Bockelmann's geschrift een unicum. Een Duitscher is de Nederlanders voor geweest in het uitgeven eener Wirtschaftsgeographie (wie geeft het Nederlandsche woord?) van handigen omvang, een Duitscher, die Nederlandsch leest en — geen minder voorrecht — een studiereis naar Insulinde heeft ondernomen. Weliswaar een reis van korten duur, maar stellig is de opmerking van Sieger juist, waarmede de schrijver zijn boekje inleidt: dat ook een vluchtige aanschouwing inzichten geeft, die het lezen van vele dikke boeken moeilijk verschaffen kan.

Zoo is de schrijver bewaard gebleven voor grove mistastingen; de kleine hier op te noemen heeft geen zin. Hij geeft eerst een beknopt overzicht van bodem, klimaat, voortbrengselen en bevolking van den Archipel, om daarna de eilanden en eilandengroepen in zeven hoofdstukken te bespreken, waarbij de Sumatra-groep om haar groote beteekenis het uitvoerigst behandeld wordt. Java is beknopt geschetst, omdat daarover in de laatste jaren zoo vele en goede reisbeschrijvingen verschenen zijn, waaruit men een beeld des eilands kan verkrijgen. Als grondslag voor zijne beschrijving der onderdeden nam v. B., zooals begrijpelijk is, de artikelen in de Encyclopaedie van Nederlandsch-Indië, wat hier en daar eenige ongelijkmatigheid in de bewerking geeft, doordat die overzichten van verschillenden datum en niet minder van verschillend karakter en gehalte zijn. In een werk van iets grooteren omvang — een verzamelwerk als de Angewandte Geographie bindt de auteurs wellicht wat al te zeer aan een bepaald aantal bladzijden — zou de schrijver stellig de litteratuur, waaruit hij aan 't eind van zijn boekje een zeer goed gekozen bloemlezing geeft, nog beter hebben kunnen verwerken. Wellicht is hem later de gelegenheid gegeven, daaraan zijn krachten te beproeven. Als hij dan een onzer Indologen verzocht de drukproeven door te zien, zal dit het werk stellig ten goede komen. — Al is er dus nog wel iets beters te geven, dit werkje heeft alvast het voordeel er te zijn en zooals het daar ligt, voor velen zeker bruikbaar te wezen. Moge ook de Neder