sommige oorden eene felle concurrentie met de reeds klagende binnenschipperij.
Het Rijk gaf weder 4'/2 ton gouds als subsidie en geeft derhalve een goed voorbeeld, althans eene prijzenswaardige aanmoediging. In 1903 kwamen gereed of werden bijna voltooid de volgende lijnen:
Van Ginneken naar Ulvenhout paardenkracht.
„ Raamsdonksveer naar Geertruidenberg . . . stoomkracht.
„ Dongen naar Tilburg „
„ Gendringen naar Isselborg ;
„ Zutfen naar Hengeloo (G.)
„ Oudbeijerland naar Goudswaard „
„ Hulst naar Walsoorden
„ Denekamp—Oldenzaal—Gronau
„ Nieuw Amsterdam—Erica—Klazienaveen . . „
„ Hoogeveen naar Nieuw Amsterdam....
Van nog veel meer belang, een eigenlijke macht in den Staat, zijn de spoorwegen waarvan het gewicht voor kwalijk een halve eeuw nog vrij wel werd miskend; thans zijn ze zoozeer aan ons leven verbonden en er mede saamgeweven dat men grijsaards die zich de trekschuiten, beurtschepen, postwagens en diligences nog zeer goed herinneren nu even hard als de jongere geslachten hoort klagen wanneer de trein tien minuten te laat aankomt. Gelukkig kan Nederland tegenwoordig medetellen te midden der beschaafde Staten wat aantal kilometers in exploitatie zijnde lijnen betreft, vooral als men in aanmerking neemt dat aanzienlijke stroomen den aanleg zeer bemoeilijken en het drukke verkeer te water niet zoo dringend noodzakelijk maakte dat er tot spoorwegbouw werd overgegaan.
Nu zijn de meeste groote rivieren op verschillende plaatsen ten behoeve der hoofdlijnen overbrugd, waardoor de aanleg buitengemeen kostbaar werd en men kan thans veel gemakkelijker vertakkingen in 't leven roepen, gelijk wij met name in Friesland, Groningen, Overijsel, Utrecht en Gelderland zagen geschieden; in het polderland en in heuvelachtige oorden is dit bezwaarlijker en op vele eilanden in Maas- en Scheldemondingen moeten de bewoners zich met stoomtrams tevreden stellen.
Dat de spoorwegen duur in onderhoud zijn, dat de stations telkens verruiming vragen niet alleen van gebouwen maar ook van rangeerterreinen is eene bekende zaak; wij zagen dit reeds te Groningen, Amersfoort, Nijmegen, Den Bosch en elders, doch nu zijn Utrecht, Rotterdam reeds bezig en Amsterdam, Haarlem, Tilburg, Rozendaal, Maastricht en