ren van den Romeinschen heirweg zijn o. a. bij Grave gevonden.

Ten Z. van Kuik liggen alle aanzienlijke nederzettingen langs de Maas op den hoogen rand, waarmede de zandgrond naar de Maasklei eindigt.

Heusden is een zeer oude nederzetting, die reeds in 839 door de Denen en Noormannen verwoest werd. Zij ontstond aan de Maas op de plek, waar een bocht van den Maastak naar Woudrichem en de oude Maas, die hier naar het westen liep, elkander tot op korten afstand van de scheiding weder naderden. De ligging aan deze twee waterwegen heeft ongetwijfeld de opkomst der plaats ten gevolge gehad, en verzekerde haar handel. Dat aan de Dieze later de stad 's-Hertgenbosch ontstond was een dreigend gevaar voor de handelsbelangen van Heusden, en de Heusdenaren zagen de opkomst dier stad met bezorgdheid aan. Dat leidde zelfs tot een formeelen strijd; Heer Jan van Heusden deed overal, waar hij kon, 's-Hertogenbosch nadeel en afbreuk. In 1148 deden de Heusdenaars zelfs herhaalde pogingen om de „nieuwe stad bij Orten" te verdelgen, wat evenwel niet gelukte. De nieuwe mededinger werd krachtiger, en Heusden verloor na 1421 zijn gunstige ligging, toen de Oude Maas meer verliep, en Heusden aan de doode bocht der Maas kwam te liggen. Thans evenwel komt Heusden weder ten deele in haar oude positie voor het verkeer, wanneer in 1904 de nieuwe Maasmond geopend wordt. x

De randsteden, welke wij boven behandelden, hebben op het binnenland van Noord-Brabant geen grooten invloed uitgeoefend. Zij hadden de spheer hunner economische werking beperkt tot den zelfkant van het gebied, stonden meestal niet door waterwegen met het binnenland in goede verbinding, en waar dit het geval was, zooals o. a. aan de Mark, vormde zich verder landwaarts een zelfstandig centrum. Daardoor verkregen die randsteden een o-emeno-d

o 00

karakter, half Brabantsch en gedeeltelijk vermengd met