bruikbaar gemaakt voor alle seizoenen; wie den tijd niet heeft beleefd dat de gemeenschap 's winters bijna onmogelijk en 's zomers aan groote bezwaren verbonden was, kan zich de zegeningen van den tegenwoordigen tijd werkelijk niet voorstellen; werd met de verbetering reeds aangevangen kort na het optreden van onzen eersten koning, de ware krachtsontwikkeling greep eerst plaats gedurende de tweede helft dezer eeuw; en die krachtsontwikkeling is groot want al geeft het rijk ruim ƒ762000,— aan aanleg en onderhoud uit, zoo blijft dit cijfer nog terug bij de gezamentlijke bijdragen van Provinciale-, Gemeentelijke- en Waterschapsbesturen. Noemenswaardig zijn de wegverbeteringen om Tilburg, bij Breda, Ginneken en Prinsenhage, bij Ossendrecht, te Baarle-Nassau, van Winterswijk naar de grenzen, naar het schietkamp te Harskamp op de Veluwe, in en om Arnhem en Amsterdam, te Hilversum, onder Zuiddorp en Zaamslag in Zeeuwsch-Vlaanderen, in en om Leeuwarden, te Giethoorn, en tal van andere gemeenten. Verbeterde bruggenbouw nam hier ook een belangrijk aandeel in.

b. T ram wegen.

Wij leven in een tijd dat de tramwegen een groote rol gaan vervullen, dat elke eenigszins belangrijke gemeente daardoor verbonden zal zijn aan het groote wereldnet der spoorwegen, doch in Nederland vorderen wij slechts langzaam op die baan, omdat onze groote wegen menigwerf te smal zijn voor eene railroute zonder het gewoon verkeer te belemmeren, en onze talrijke waterwegen in dit opzicht kolossale concurrenten zijn, met name voor het goederenvervoer. Toch worden jaarlijks enkele verbindingslijnen geopend — zonder nog te spreken van de plaatselijke lijnen in groote steden — en dit zal ongetwijfeld toenemen sedert rijk en provinciën tot subsidieering geneigd zijn.

Gereed kwamen in het afgeloopen jaar: de stoomtramweg van Vec'nel over Eindtioven en Reusel naar de Belgische grens, richting Antwerpen;

— idem van St Oedenrode over St. Michielsgestel naar Vucht, aansluiting 's Hertogenbosch; — idein van Rotterdam (Feijenoord) langs Barendrecht naar Numansdorp en Zuidbeierland met zijtak naar Oudbeierland;

— idem van Scnagen naar Wognum; — idem van Leeuwarden over Marsum en Beetgum naar St. Jacobiparochie; — idem van Maastricht naar Smeermaas; — een paardentramweg van Winsum naar Ulrum.

Voorts zijn in aanleg: de krachtig gesubsidieerde stoomtramweg van Brouwershaven naar Steenbergen met veerstoombooten en aanleghavens te Zijpe en op de Zuid-Hollandsche eilanden, in verband met de daarop geprojecteerde lijnen, die alleen op 4'/j millioen gulden zijn geraamd;

— de stoomtramweg van Ede over Barneveld naar Nijkerk; — de elek-