veel sneller dan die van Amsterdam, en waarom wordt Rotterdam niet door Dordt verdrongen, maar is het omgekeerde gebeurd?

Er behoeft nauwelijks op gewezen te worden dat, hoe suggestief de opmerkingen van Sears ook zijn, de opkomst en bloei van een groote handelshaven niet door één omstandigheid, hoe belangrijk ook, bepaald wordt. Neem, wat den wereldhandel betreft, Aden, Hongkong, Singapore, San Francisco — op al die plaatsen, en nog zooveel meer, is de „wet niet toepasselijk, evenmin op Marseille, Odessa, enz. Het is een feit dat de handel niet kunstmatig afgeleid pleegt te worden, maar ook dat de sleur zeer machtig is ook in dit opzicht. De beteekenis van een groote rivier die in het produceerende binnenland doordringt is vaak overwegend, maar van niet minder beteekenis zijn de energie van de kooplieden, de maatregelen van de overheid. De ligging van gebergten heeft invloed, het ontbreken van concurreerende handelsplaatsen in den omtrek evenzeer (Chicago), de gezondheid niet (Bombay, Vera Cruz!), faciliteiten voor den handel, uitnemende havenaanleg wel (Singapore, San Francisco, New York) maar niet altijd; men zou ook onderscheid moeten maken tusschen havens voor het transito-verkeer (Rotterdam) en eigenlijke débouchés (Montreal, New Orleans, Charleston). Allerlei omstandigheden, vooral ook de goede aanleg van spoorwegen, kunnen een haven tot bloei brengen of doen kwijnen, maar in de meeste gevallen zal men kunnen nagaan dat de genoemde wet van Sears slechts het uitvloeisel vormt van de omstandigheid dat vervoer te water goedkooper is dan vervoer per as.

Het economisch leven der natuurvolken. Hierover geeft Dr. A. Vierkandt eenige beschouwingen in de Zeitschrift für Socialwisschenschaft.

Auteur begint met op te merken, dat dit onderwerp tot nog toe vrij eenzijdig behandeld is. Evenals bij de geheele cultuur der volken, moeten wij ook bij hun economisch leven twee zijden onderscheiden: de sociale en de technische; en verder moet de samenhang van het economisch leven met de rest der cultuur worden nagegaan. Het laatste is tot nu toe slechts van ééne zijde, en wel op aprioristische wijze, geschied, n. 1. door de zoogenaamde materialistische geschiedenisphilosophie. Maar ook van het economisch leven op zich zelf heeft men bijna uitsluitend de technische zijde in het oog gevat. Dit komt doordat deze het gemakkelijkst is na te gaan, en doordat de ethnologie tot nu toe grootendeels beoefend is door dilettanten, die van dieper onderzoek geen begrip hebben.