provinciën te beschouwen als een vergistingsproduct van een gedeelte van het veen.

Een bezwaar is echter, dat tot nog toe van brongasbacteriën niets bekend is en dat ook de diepte, waarop het proces zoude plaats vinden, voor onze bacteriologen een zwaar wegende hinderpaal uitmaakt. Elders hoop ik op deze kwestie, die minder van geografischen aard is, terug te komen en daarvan in ons tijdschrift een uittreksel te geven.

Hoofdstuk VI.

Algemeen Overzicht.

Ik wil dit opstel besluiten met een algemeen overzicht, ten dienste i°. mijner lezers, 2°. van enkelen, die wel in andere tijdschriften referaten willen leveren, maar niet de moeite willen nemen eerst behoorlijk het artikel te lezen, waarover zij refereeren.

In de oudere litteratuur zijn verscheidene gevallen bekend van gas, dat uit den bodem te voorschijn komt, in de eerste plaats in Friesland, waar het tevens van zelf ontbrandde. Nauwkeurige waarnemingen werden eerst in deze eeuw gedaan en wel te Amsterdam, omstreeks 1850 en te Delft in 1871 ; vooral hier kwam het gas met groote kracht omhoog, evenals in 1897.

De tegenwoordige brongas-industrie dagteekent van 1895, toen de heer J. Lankelma begon een groot aantal geleidingen aan te leggen, met name in Den Beemster en elders in Noord-Holland. Zijn voorbeeld werd door andere ondernemers gevolgd, eene opsomming der meest belangrijke punten vindt men in hoofdstuk III. Soms welt het gas, met of zonder water, van zelf op, meestal moet daartoe eene ijzeren buis in den grond geslagen worden, waarop een „separator" geplaatst wordt, die door trilling het gas grootendeels uit het water vrij maakt. Niet zelden