zeilschepen, waaronder zelfs van den inhoud als bijv. Noach V, werden in de laatste jaren herhaaldelijk naar Gorontalo gecharterd en vertrokken van hier rechtstreeks naar Europa. In 1889 kwamen te Gorontalo aan en vertrokken weder van daar, 193 op Europeesche wijze getuigde schepen en 32 stoomers met inbegrip der mailbooten. De reede van Gorontalo levert dan ook steeds een vroolijk en bedrijvig gezicht op. Jammer maar dat de reede niet van de beste is. Tengevolge van de in sommige tijden van het jaar zoo hevig waaiende Zuid en Zuid-Oostewinden moet steeds, behalve van gewone ankers, ook nog van werpen gebruik gemaakt worden. De bodem der haven is aan den oostkant zeer steenachtig en bestaat aan den westkant öf uit drijfzand óf uit moddergrond. De meeste schepen verspelen dus hier hunne ankers, die èf achter groote steenen onwrikbaar blijven vastzitten öf zoodanig in den modder en het zand wegzinken, dat ze na eenigen tijd niet meer zijn op te halen, zoodat er niets anders overschiet dan eenvoudig de ankertouwen te kappen. Een geheel arsenaal van ankers, bij honderden zoo geen duizenden te tellen, ligt op deze wijze op den bodem der zee. In 1887 werd reeds eene belangrijke verbetering aangebracht door het ingraven van twee zware ankers in den oostelijken wal der haven, die als meermiddel kunnen dienst doen, doch dit is niet voldoende en om de gelegenheid tot ankeren afdoende te verbeteren zullen zoowel aan oost- als westzijde een paar corps mort moeten worden gelegd, waarop de schepen zullen kunnen vast maken. Deze verbetering is evenwel tot nu toe nog op de hooge kosten afgestuit. Alles getuigt overigens dat Gorontalo s handel eene toekomst heeft, en waarschijnlijk zal deze plaats na Makasar de belangrijkste handelsplaats van het oostelijk gedeelte van den Archipel worden, zoo het dezen rang op dit oogenblik al niet heeft bereikt.

Toch bestaan er nog eenige administratieve bepalingen, die de centraliseerende bureaucratie in het leven riep en die, geschreven met het oog op Java en met totale onbekendheid voor plaatselijke belangen en toestanden, belemmerend werken op Gorontalos handel en scheepvaart. Evenwel mag men van eene verstandige liberale vooruitstrevende politiek verwachten dat deze hinderpalen niet met kleingeestige vasthoudendheid zullen worden gehandhaafd, wanneer in de praktijk blijkt, dat zij belemmerend werken op den vooruitgang en den bloei van een naar ontwikkeling strevend gewest.

Gorontalo, 25 Juli 1890.