geval is, geenszins boven de bevatting gaan van hen, die zich in een of twee hoofdstukken buiten hun eigenlijk vak willen voorbereiden.

Aan het slot onzer bespreking willen wij den belangstellenden lezer nog even op de hoogte brengen van dat, wat hij verder in het werkje zal aantreffen, waartoe wij hier beneden een en ander aan de inhouds opgave ontleenen l). Wij onthouden ons opzettelijk van nadere bespreking der inrichting der afzonderlijke hoofdstukken, van welke wij alleen die, welke over de astronomische plaatsbepaling, de topographie, de geologie, de palaeontologie en de ethnographie handelen, meer tot in bijzonderheden hebben nagegaan. Zij hebben alleszins onze belangstelling gewekt en wij hebben er veel uit geleerd. Wij meenden echter daarom die nadere bespreking te moeten achterwege laten, dewijl het ons voorkomt, dat dit voor ieder hoofdstuk door den vakgeleerde of den specialiteit dient te geschieden en het practische der gegeven wenken bij het behandelen der instrumenten en het doen van waarnemingen, het photographeeren, het bewaren van planten, het prepareeren van huiden, het verzamelen en verpakken van ethnographische voorwerpen, enz. enz. slechts door hen kan worden beoordeeld, die zeiven gereisd hebben of op het terrein gewerkt. De hulp, door zoovele specialiteiten bij het samenstellen van de „Pionier" verleend, en de inlichtingen, door hen verschaft, mogen ons echter doen vermoeden, dat geen grove gebreken het werkje zullen aankleven. Ons rest nog, den bewerker voor de vele moeiten, die hij zich heeft willen getroosten, dank te zeggen en den wensch uit te spreken, dat er werkelijk door reizigers, vakgeleerden en ambtenaren het gebruik van zal worden gemaakt, wat hij zich voorstelt, en wat het onderzoek van Ned.-Indië zoozeer ten goede zou komen.

1) Astronomische plaatsbepaling (richtlijnen; de instrumenten en hun gebiuik, "waar nemingen voor de breedte- en lengtebepaling; tabellen met opgaven der geogr. lengte en breedte van eenige plaatsen in den N. I. Archipel en Suriname, alsmede van veischil len in den middelbaren tijd van eenige dier plaatsen met dien van Batavia); lopographie (afstand, hoogte); Photographie (het instellen en opnemen, de gevoelige plaat, het ontwikkelen en fixeeren, het afdrukken, ferrotypie, photographie hij kunstlicht, gebreken ontstaan bij verschillende bewerkingen); Geologie en Palaeontologie; Botanie (het bewaren in gedroogden staat, inzamelen, inleggen, bewaren op spiritus); Zoologie (het prepareeren van huiden, het bewaren op spiritus en in gedroogden staat); Anthropologie (het gipsgieten, de photographie in dienst der anthropologie, de waarneming, de meetwerktuigen, de maten, beschrijvende kenmerken, formulier voor anthropologisch onderzoek); Ethnographie (overzicht der te verzamelen voorwerpen, wenken voor verzameling, verpakking, conservatie); Algemeene Opmerkingen; Geneeskunde op reis.