pologisch gebied te danken hebben >)• Tegen de meest bekende (Neumayer's „Anleitung" en Kaltbrunner's „Manuel ) heeft de Heer Serruriei dit bezwaar, dat zij „laboratorium-onderzoekingen en waarnemingen te velde niet voldoende onderscheiden"; „een encyclopedisch overzicht op allerlei gebied geven en bijzonder groote volharding eischen om niet veeleer afgeschrikt dan aangemoedigd te worden door de massa van leerstof , die daarin ligt opgehoopt en door de ongemeen hooge eischen, die zij den aanstaanden reiziger stellen".

Wij laten deze beoordeeling voor rekening van den schrijver en kunnen niet inzien, dat Kaltbrunner's werk te hoog en te veeleischend is, bijv. voor iemand die, wat de Heer Serrurier ook bij zijne lezers veronderstelt, op zijn onderzoekingstocht wel een bepaald doel voor oogen heeft, doch ook op eenig ander gebied dan het zijne waarnemingen doet of voorwerpen verzamelt (Pionier, p. 10) en die dus niet al de verschillende waarnemingen en bewerkingen zal willen of kunnen verrichten, welke in het werk voorkomen. Ook zouden wij meenen, dat iemand van de kwesties op het gebied der wetenschap, waarop hij waarneemt of verzamelt, volkomen op de hoogte moet gebracht worden, tenzij hij gevaar wil loopen veel onbelangrijks te beschrijven en te verzamelen, veel belangrijks voorbij te zien. —Voorts zullen de eischen in het eene land, waar reizigers en geographen niet behoorlijk opgeleid en voorbereid worden, hoog genoemd worden, terwijl zij in andere landen, waar dit wel het

1) De bedoelde werken zijn, behalve de in den tekst genoemde: Neumayer's «Anleitung zu wissenschaftlichen Beobachtungen auf Reisen", Berlin, 2<le druk, 1888, en Kaltbrunner's .Manuel du Voyageur", Zürich, 2de druk, 1888 , de afzonderlijk verschenen, doch tot het eerste werk behoorende .Führer fur Forschungsreisende. Anleitung zu Beobachtungen über Gegenstande der physischen Geographie und Geologie , door F. von Richthofen, Berlin 1886, een werk, dat, zoowel voor geographen als voor geologen bij hun studiën en reizen zooveel nieuwe gezichtspunten opende (zie Timmeimans .Nieuwere pablicatieV' enz. Tijdschr. Aardr. Gen. 1891, p. 63 en verv.) en de resultaten van het nieuwste onderzoek zoo helder in het licht stelt; voorts de .Admiralty Manual", door de Engelsche admiraliteit ten behoeve der reizigers uitgegeven. Wij meenen hierbij ook de aandacht te moeten vestigen op de door A. Kirchhoff, in opdracht der Centralkommission fur wissenschaftliche Landeskunde von Deutschland, uitgegeven .Anleitung zur Deutschen Landes- und Volksforschnng" (Stuttgart 1889), waarin voor hen, die zich dichterbij door waarnemingen op het terrein willen oefenen, de Oberflachen-bau door Prof. Penck, de Gewasserkunde door den Reg. Baumeister Gustav Becker, het Erdmagnetismus door Dr. Max Eschenhagen, het lvlima door Dr. Richard Assmann, de Pflanzenverbreitung door Prof. Drude, de Tierverbreitung door Prof. Marshall, enz. enz. worden besproken.