het licht. Natuurlijk hebben zij voor een groot deel betrekking op den tabaksbouw l), doch verder op de emigratie 2), terwijl ook weder de bekende fransche reiziger Brau de St. Pol Lias aan die kust eenige artikelen gewijd heeft3).

Van de eilanden, rondom Sumatra gelegen, werden behalve de reeds bovengenoemde, Engano 4) en vooral het eiland Nias 5) meermalen bereisd en beschreven.

Ten slotte mogen wij voor Sumatra de ornithologische studiën van den heer Vordermane) en die over de verbetering van het paardenras door Hippofiel7) niet onvermeld laten, terwijl van de producten vooral de koffie ter sprake kwam 8).

III. JAVA.

Bij Java hebben wij eenige nieuwe kaarten, verschillende beschrijvingen van het geheele eiland of belangrijke onderdeelen, publicaties over zijne voornaamste producten en verschillende bijdragen ter vermeerdering der kennis zijner bevolking te vermelden.

De nieuwe opnamen (hydrographische en trigonometrische) bepalen zich

1) G. E. Haarsma, Der Tabaksbau auf Deli. Mit 9 Abbild. und 3 Grundrissen. Amst. 1890. (Zie Mitteil., Littb. n°. 596).— Tabaksondernemingen op de Oostkust van Sumatra, Deli enz. (Bijvoegsel lnd. Mercuur) Amsterdam 1890, N°. 8.

2) Emigratie van Hongkong naar Deli. Ind. Gids XII, p. 2071, 73. — Javaansche kolonie op Sumatra's Oostkust. Ind. Gids XII, 2073. — Immigratie van Koelie's te Perany en emigratie naar Sumatra's Oostkust. Ind. Gids XII, 1825—27.

3) Brau de St. Pol Lias, La cóte des Douze Colonies ii. Sumatra. Revue francais, fe'vrier. — Brau de St. Pol Lias, La cóte de poivre. Voyage a Sumatra. Orné de 17 dessins de Montades, Paris 1891.

4) O. L. Helfrich, Aanteekeningen betreffende eenige kleederdrachten in de afd. Seloema (res. Benkoelen) en voorwerpen, van den eilandengroep Engano afkomstig. Not. Bat. Gen. XXVII, Bijl. I en II.

5) S. Fortini Santarelli, Un viaggio a Nias, Rassegna Naz 1890. 16 Febr. — Fr. Kramer, Der Götzendienst dor Niasser. T. Ind. T. L. en V. XXXIII, 473 501. (Mitteil. Litteratbr. 596).

6) A. G. Vorderman, Bijdrage tot de kennis der ornithologie van Sumatra. Nat. Tijdschr. v. N.-I.; en Les Oiseaux de Sumatra, Nat. Tijdschr. v. N.-I. Deel XLIX, 8« Serie, deel 8, p. 38 en 97.

7) Hippofiel, De verbetering der paardenrassen op Sumatra. Ind. Gids, Dec. 1890.

8) De Rooy, De koffiecultuur ter Sumatra's "Westkust en het rapport der Staatscommissie. Ind. Gids XII, p. 1409—34.