Zoo hebben wij in zeer breede trekken kennis gemaakt met de uitgestrektheid van ons Insulinde en met de bevolking, voldoende om hetgeen nu volgt nopens produktie, handel en verkeer begrijpelijk te maken.
De Landbouw.
a. Java en Madoera.
De hoofdzaak is wel de voeding der talrijke bevolking: rijst is het belangrijkste voedsel der inlanders en de regelmatig ontgonnen bouws (-1 = Vio H. A.) namen toe van 2 975 000 in 1880 tot 3 605 000 in 1892: bijna de helft zijn van levend water voorziene sawa's. De bouws met tweede gewassen beplant vermeerderden van 1 343 000 in 1886 tot 1 657 000 in 1892; derhalve kan men hieruit opmaken dat de ontginning en aanplant rekening houdt met de aangroeiende bevolking.
Iets minder gunstig is het gesteld met den veestapel, want in 1880 kwamen op elk 1000-tal inlanders 244, in 1892 slechts 233 stuks groot vee, al nam het aantal toe:
Buffels in 1880: 2398500, in 1892 : 2629900.
Runderen . . . „ „ r 835 200, „ „ 2 394 500.
Paarden . . . . „ „ 538 000, „ „ 536 000. Belangrijk minder is de uitgestrektheid der gronden gebezigd voor den landbouw voor de Europeesche markt, namelijk,
Gouvernements-kinaplantsoenen ....... 1 050 bouws.
Van de bevolking ingehuurd 72080 „
Door het Gouv. in hnur of erfpacht afgestaan . . 152 100 „ Landen aan partikulieren in eigendom afgestaan . 1 568 670 „ Landen door Vorsten en Grooten aan Europeanen
afgestaan SS 100
Van deze oppervlakte werd voor de teelt van suikerriet bestemd in l88S: 39263 en in 1892: 90779 bouws.
Onder de 22 residentiën op Java c. a. treden — wat de hoegrootheid der in huur of in erfpacht afgestane gronden betreft — het meest op den voorgrond: Kediri, Pasoeroean, de Preangers, Besoeki, Probolingo en Semarang, en wat de uitgestrektheid der aan partikulieren in eigendom afgestane landen aangaat komen vooral in aanmerking Batavia, Krawang, Chenbon en Bantam; zij splitsen zich in hoofdzaak als toebehoorend aan: uropeanen . . . 1 112 172 bouws, ad ƒ29 091 000 verpondingswaarde. hineezen. . . . 435804 „ „22431000 „
Andere Oosterl., c. s. 20 740 „ „ 2 012 000