Zelfs oudere reisbeschrijvingen, nl. die van Reinwardt en van Bleeker werden niet als nutteloos ter zijde gelegd.

Enkele raaien kon de kaart voorkomende in den atlas van Stemfoort en ten Siethoff nog diensten bewijzen; terwijl de rescente schetskaart van de N. I. mijnbouwmaatschappij voor een klein onderdeel der kaart benut werd.

Officiëele gegevens werden niet verwaarloosd; voor het wegennet in de Minahasa werden de afstandwijzer en de officiëele berichten over de verbeteringen, welke de wegen aldaar ondergingen, gebruikt; voor de vaststelling veler grenzen en districtsverdeelingen werden de Indische staatsbladen en de bijlagen van de Verslagen der handelingen van de 2de Kamer der Staten-Generaal geraadpleegd, in welke bijlagen de contracten met verschillende vorsten (radja's) voorkomen.

Aannemende dat al deze gegevens met oordeel en op zaakkundige wijze verwerkt zijn, en dit mag van den kundigen en conscientieusen auteur verwacht worden, dan geeft deze nieuwste kaart van NoordCelebes stellig de beste voorstelling, welke thans kan gegeven worden, en zal zij met meer vertrouwen dan eenige andere kaart van die landstreek, kunnen worden geraadpleegd.

Een groot bezwaar bij het compileeren uit kaarten, welke niet op opmetingen berusten, maar grootendeels op grond van berichten en mededeelingen, hoogstens na een vluchtig bezoek zijn samengesteld, is steeds het beantwoorden der vraag, wat als betrouwbaar, wat als niet betrouwbaar moet worden aangenomen; en voorts ook, met het oog op mogelijke overlading der kaart, de beslissing in deze andere vraag, wat moet worden overgenomen en wat kan worden weggelaten.

Voor de beantwoording van de eerste vraag gaven de reisberichten en de voorloopige kaartjes van de Heeren Sarasin een krachtigen steun. De door deze koene en volhardende reizigers gekozen reisrouten waren uitnemend geschikt om veel wat nog onzeker was tot klaarheid te brengen. Door dier bezoek aan landstreken en plaatsen, welke vóór hen nog nimmer door Europeanen doortrokken of bezocht werden, door hun tochten dwars door en dwars over den langen landtong kon vastgesteld worden, wat in andere kaarten goed verondersteld was, en kwam voor den dag, wat verworpen moest worden. Voor het overige moest een beredeneerde keuze uit de betrekkelijk vele en elkaar soms weêrsprekende bronnen worden gedaan.

Tegen overlading met namen behoefde in het algemeen niet gewaakt te worden, behalve wellicht in de Minahasa en in de districten rond Gorontalo; die welke daarin nu zijn overgenomen hebben daar zeker recht op. Mogelijk werden alleen in de bovenstreken van Pagoejama wat