zeer uitvoerige „Tabel zelve; zij bevat 87 gr. 8°. bladzijden en bovendien vele schetskaarten.

Nog enkele woorden over de grondslagen der „Tabel". De metingen en berekeningen hebben uitsluitend plaats gehad naar de administratieve indeeling, voor zoover die met zekerheid was vast te stellen. Dat laatste moet ik al dadelijk geheel voor rekening der bewerkers laten; ik neem aan dat zij voor de vaststelling der grenzen voldoende gegevens hadden en zij geven trouwens ook uitsluitsel daaromtrent, voor zoover zulks niet geval was1). Uit een geographisch oogpunt heeft die zuiver administratieve indeeling echter wel bezwaren , hetgeen de bewerkers ook blijkbaar gevoeld hebben, want hier en daar geven zij de totale oppervlakten van sommige eilanden in de voetnoten op, wanneer die eilanden nl. administratief geen geheel uitmaken. Ik heb, met behoud van de indeeling der tabel, getracht, zooveel mogelijk de bezwaren weg te nemen, gedeeltelijk door eenige tabellen er bij te voegen en ten deele door de oppervlakten van de grootere eilanden steeds over te nemen, zoodat men die alle in mijne opgave kan vinden. Bij Borneo is alleen opgegeven de oppervlakte van het nederlandsche gebied; dat der engelsche Noord-Borneo Compagnie zou er ook bij bekend moeten zijn, wilde men de juiste grootte van het geheele eiland kennen 2).

Eene zaak van groot belang is verder de betrouwbaarheid van het gebezigde cartographisch materiaal. Dat hebben de bewerkers natuurlijk ook ingezien, want zij zeggen daarover het een en ander in het voorbericht. Ronduit gezegd is dat echter niet veel, wanneer men bedenkt dat de waarde van het werk van die betrouwbaarheid nagenoeg geheel afhangt. Voor zooverre de kaarten der topographische opneming gebezigd zijn is natuurlijk alles in orde, met eenig voorbehoud nogtans. Vele dier kaarten zijn nl. op kleine schaal, waardoor de omtrekken der landen ot eilanden uit den aard der zaak niet anders dan tamelijk globaal kunnen zijn geteekend, zoodat men in zulk een geval zeker niet tot in onderdeelen van hectaren nauwkeurig kan zijn, bijv. bij kaarten op x : 200000 gelijk er vele zijn, o. a. van Billiton of op 1:250000 zooals vele der Marinekaarten. Het best is het in dat opzicht gesteld met Java, waarvan de detailkaarten der topographische opneming geteekend zijn op schalen van

1) Vooreerst in de inleiding en later nog bij verschillende eilanden, o. a. bij Snmatra bijv. over de grenzen van het Rijk Indragiri en over verschillende der onafhankelijke landschappen. Men zie ook daarover TAG., Dl. VIII, p. 815; Dl. IX, p. 361 en 1047; Dl. X, p. 474.

2) Vgl. daarvoor E. H. 101 zu P. M. p. 130 en Encycl. v. N. I. p. 260.