schenen en het laat zich aanzien, dat, indien hij nog eenigen tijd op zijn tegenwoordige standplaats Lagu boti blijft, nog menig belangrijk opstel van hem zal volgen. Zijn eerste excursie gold eene verkenning van de landstreek Habitsaran, welke uitvoerig door hem in dit tijdschrift werd beschreven '), een tweede een tocht naar de Batu bongbong, de versperring in de Aek Saba tali (Asahan rivier), nabij het dorp Pamotang gelegen, die veroorzaakt wordt door een instorting van een gedeelte van den Dolok Si-manuk manuk, een goede zestig jaar geleden2). Weder een andere het onderzoek naar de mogelijkheid om een transport-weg van Lagu boti naar Bandar Pulau aan te leggen 3). en ten laatste een meer langdurig bezoek aan de Si-balungunsche landschappen, alle reizen die zeer de aandacht getrokken hebben en meermalen zijn gerefereerd, zoodat daaromtrent niet in details getreden behoeft te worden.

Hiermede zijn wij aan het einde van onze schets gekomen, die in hoofdzaak ten doel heeft aan te toonen, welk aandeel aan de verschillende reizigers in de Bataklanden met betrekking tot de ontdekking van het Toba-meer toekomt, wijl de meeningen daaromtrent uiteen loopen. Blijkt er eensdeels uit hoezeer onze kennis omtrent dit gedeelte van Sumatra zich, vooral in de laatste jaren, heeft uitgebreid, niet minder duidelijk wordt erdoor hoe uiterst gering deze nog altijd is.

1) Tijdschrift v. h. Kon. Neder 1. Aardr. Gen. 1892, blz. 477 vv.

2) Tijdschrift v. Ind. Taal-, Land- en Volkenk., Dl. XXXV, blz. 640 vv.

3) Tijdschrift v. h. Kon. Nederl. Aardr. Gen. 1890, blz. 1076.