met de Gewestelijke besturen en de Waterschappen, immers betreft het grootendeels lokale belangen, o. a. wanneer de kust bedreigd wordt zooals te Scheveningen, alwaar door stormvloeden de duin voet niet alleen gevoelige verliezen leed, waar men door kunstmiddelen tot herstel moet geraken, omdat de laagwaterlijn zoozeer is ingekrompen dat de westewind bij eb geen toevoer van zand kan leveren; de hulp van het Rijk zal evenwel hier ook wel worden ingeroepen. Uit den aard der zaak moet dit optreden, waar geen sprake kan zijn van lokale afdoende hulp en's lands belang in het spel is, zooals bij de verdediging der eilanden tegen het ruw geweld der zee: Vlieland vorderde daarvoor ruim ƒ6000,—, Ameland ruim ƒ14,000,—, Schokland bijna ƒ35,000,—, Wieringen ƒ 15,500,—, Goedereede meer dan ƒ30,000,—, Marken, Texel, Terschelling, Urk mede niet onaanzienlijke sommen; de zeeweringen en duinbeplantingen in NoordHolland alleen eischten aan onderhoud ruim ƒ67,000,—, de aanleg en verbetering en het onderhoud te Vlissingen staan voor ƒ45,000,— te boek, en dan zijn wij nog in lang niet aan het eind der lijst. Over het algemeen is er reden van tevredenheid wat betreft'den toestand van den zeewaarts gekeerden duinvoet, hier vooruitgang elders afneming, maar weinig oorzaak van bezorgdheid; er wordt dan ook de noodige zorg aan besteed, bijv. werden in 1893 voor rijksrekening 6,354,350 MJ met helm of stroo beplant. Natuurlijk kostte de verdediging der oevers het meest in Zeeland, doch allerwege waren rappe handen en heldere hoofden aan 't werk om ons land tegen het water te beschermen.

VII. Landaanwinning, Vervening, enz.

Van eigenlijke landaanwinning was alleen sprake in den Brakman, waar 280 H.A. land werd ingepolderd en een betere verkeer weg tusschen Biervliet en de Maagd van Gent zal kunnen worden aangelegd.

Onder Harderwijk werden door zandopruiming 3 en te Schoonhoven door ophooging 2 H.A. vruchtbaar land aangewonnen, terwijl de droogmakerij onder Broekvelden en Vettenbroek, na aanwending van anderhalve ton gouds, gereed kwam. Ook door oordeelkundige bevloeiingen werden onder Bergeik en Westerhoven eenige hektaren heide tot weiland hervormd; deze verbeteringen spoorden aan ook elders de hand in die richting aan 't werk te slaan.

Van groot belang zijn de verveningen in de Peel bij Helenaveen, Deurne en Asten, waar ruim een millioen M3 grauw en zwart veen werd gegraven en meestal als turfstrooisel in den handel gebracht. Juist even-