onder de natuurvolken zeker wel de hoogste plaats innemen. Het geheele mythisch-sociologisch systeem der oude Polynesiërs, met zijn ingewikkelde theo- en cosmogonien, duidt toch op een organisatie welke voor die der Amerikanen niet onderdoet.

Al koutende hadden Awanga en Pule inlandsche cigaren aangestoken, en dampten er lustig op los; en terwijl we ons in blauwe rookwolkjes hulden, en de trader zich ook bij ons had gevoegd, werd het gesprek meer algemeen. Ik ontleen daaraan het volgende.

Tabak wordt op de Tonga-eilanden verbouwd en gerookt in een stuk opgerold pisangblad, nadat dit, vochtig en onooglijk, boven het houtvuur of een gloeiende houtskool gedroogd is.

Behalve tabak, worden vooral yams en pisang verbouwd. Taro en broodvrucht zijn op Tongatabu zeldzaam, en de voedingsmiddelen zijn er daardoor ver van overvloedig. Gelukkig vormt de zee met zijn visschen en tal van andere producten, zooals week- en schaaldieren en stekelhuiden, een onuitputtelijke voorraadschuur van voedsel.

Er heerscht veel ziekte onder de Tonganen, waarvan ik mij ook kon overtuigen door de talrijke aanzoeken om hulp, die mij dagelijks werden gedaan. Ziekten der spijsverterings- en der uro-genitaal-organen zijn vooral frequent, en ook verschillende huidziekten niet zeldzaam. Het overmatig of te lang voortgezet gebruik van kava zou een soort van schubachtige huidaandoening (ichthyosis ?) veroorzaken, zoowel als steenen in de maag. De Tonganen beweren, dat bij oude menschen de maag dezelfde afzettingen of denzelfden aanslag vertoont als langgebruikte oude &zz>a-bowls '). Longtering, en misschien ook syphilis, zijn, als giften der beschaving, de nosologie dezer eilanders komen vermeerderen.

Volgens lieden die het grootste gedeelte van hun leven onder de Tonganen hebben geleefd, nemen zij gestadig in aantal af, hetgeen vooral zijn oorzaak vindt in de weinige geboorten. Steriliteit is onder de Tongaansche gehuwde vrouwen zeer frequent, ten gevolge van het gewelddadig afdrijven der vrucht. Vóór hun huwelijk toch leiden de meeste meisjes een ongebonden leven, waarvan zwangerschap dikwijls het gevolg is. Daar men zich echter sedert de invoering van het Christendom schaamt om buiten den echt kinderen ter wereld te brengen, worden alle maatregelen genomen om dit te verhoeden, en het gevolg is dat in den echt de vrouw niet meer in staat is aan een nieuwe vrucht het leven

1) Dit is moeielijk overeen te brengen met de diuretisehe eigenschappen die o.a. aan de kava worden toegeschreven.