de aandacht hebben te vestigen op de regeerings-publicaties, dewijl zij zich, zooals bijv. de Koloniale Verslagen en de Regeeringsalmanak, over den geheelen Archipel uitstrekken; en voorts, dewijl zij zulke voortreffelijke bouwstoffen tot de land- en volkenkunde van N. I. leveren. Wij hebben reeds herhaaldelijk, ook in den vreemde, de aandacht gevestigd op die bouwstoffen: vooreerst op de zoo belangrijke Mededeelingen in de Kolon. Verslagen van algemeenen en staatkundigen aard, die geen geograaf mag verzuimen te lezen, zoolang nl. kennis van den toestand der gewesten en van wat daar voorvalt, tot de geographie mag gerekend worden; voorts op de werkzaamheden van den Hydrographischen en den Topographischen Dienst, waarop ons eerelid, de Heer Versteeg, zoo terecht herhaaldelijk in het Tijdschrift onze aandacht vestigde; verder op den Dienst van het Mijnwezen, wiens onderzoekingen den geograaf niet enkel inlichten over den algemeen geologischen toestand, dus de wordingsgeschiedenis van den Archipel en de minerale rijkdommen, maar die hem ook de bouwstoffen leveren tot grondige studiën van hoogte, orographie en rivieren, op nauwkeurige kaarten dikwijls het uitvoerigst en helderst voor oogen gesteld.

Voorts bevatten de genoemde publicaties natuurlijk de uitvoerigste gegevens over oppervlakte," staatkundige indeeling en bevolking; eindelijk, in verband met de producten, over de middelen van bestaan.

Doch behalve dit alles, waarop reeds dikwijls gewezen werd, bevatten de Koloniale Verslagen der laatste jaren iets nieuws, wat nog meer de aandacht der wetenschappelijke beoefenaars der aardrijkskunde moet trekken, wij bedoelen: de rapporten der gewestelijke bestuurders, waarin de Europeesche en inlandsche landbouw, de inlandsche nijverheid, die van Europeanen en vreemde Oosterlingen, de boschproducten, de handel , scheepvaart en het transportwezen te land behandeld worden; alles besloten door een bespreking van den economischen toestand van het gewest, opgemaakt uit de welvaart, kapitaalvorming, het geregeld betalen der belastingen en andere kenmerken. Zoo ooit de bouwstoffen tot een anthropo-geographische behandeling zijn geleverd, dan zijn het deze rapporten,— als nl. de geograaf zich de moeite wil geven het verband tusschen kust, bodem, klimaat enz. en dien economischen toestand op te zoeken en in het licht te stellen. Want slechts één resident heeft, zooals wij reeds elders aantoonden, gemeend, dat ook de geographische factoren in die rapporten, al was het dan ook slechts kort vermeld, dienden ter sprake te komen; of, men heeft die, als bekend, opzettelijk achterwege gelaten ').

1) Wij hebben die rapporten over Java en Madoera in verband met Holle's voor-