W. B. THOLEN

DE CUNERA-TOREN

Het teekeiiwerk van Tholeu bevat kwaliteiten van rustig en gemakkelijk waarnemen, verbonden met een grondige kennis van het handwerk en waarin zich de luim en prettige gestemdheid van geest s])iegelt van iemand die het aldoor, zijn leven lang. een behagen en godsgeschenk bevonden heeft om alles om zich heen te kunnen bewonderen.

Een teekening heeft nu in het algemeen een ander karakter dan een schilderij. Zij blijft nader hij de spontane inspiratie, heeft meerendeels een luchtiger aanzicht dan het zwaarder doorwrochte schilderwerk. In den vorm van een krabbel kan zij een directe inspiratie geven, zooals ons dit uit die van Remhrandt zoo goed bekend is. Met een luchtiger hand is in een teekening het analystisch volgen van de onderdeelen te beschrijven. Als handschrift van den kunstenaar heeft zij in het geheel een bijzonder karakter zooals dit door vergelijking van werken door verschillende meesters zoo goed kenbaar wordt. Wanneer wij bedenken dat in een j)unt met |)otlood of krijt of pen op het papier gezet reeds iets van de j)syche van den mensch neergeschreven staat, dan kunnen wij daaruit afleiden hoe in een lijn dit nog meer moet spreken. Misschien schudden enkelen het hoofd bij het lezen van dit alles, doch wat ik daar zei omtrent een punt is wetenschappelijk bewezen. Hierin bestaat mijns inziens het eenige positieve wetenschappelijke criterium dat wij omtrent eenige dwingende voorstelling van aesthetische waarde bezitten.

Daarom kan een teekening zoo’ii positieve bekoring hebben, ook al in den eenvoiidigsten vorm, zooals soms een mooi exemplaar Van een Delftscbe tegel ons in verrukking kan brengen. Onder de duizenden tegels met figuurtjes er op vinden wij weliswaar slechts een enkele die zulke kwaliteiten bezit, want bet meerendeel van die dingen was toenmaals massa-fabricage, waaronder dan bet oplettende oog enkele fijne specimen weet te ontdekken. Vlotte teekeningen zooals A. van Ostade die kon maken, kunnen ons evenzeer bekoren als sommige teekeningen en krabbels van de Fraiiscbe impressionisten. De Italianen hebben in verschillende oj)vattiiig ook veel gepresteerd, wat een genot is om onder oogen te hebben. Wanneer ik. dit alles bedenkende, de rijkdom van dit gebied overscbouw, dan komt er verwondering in mij opzetten dat er zoo weinigen zijn die er liefhebberij aan hebben om een mooie teekeningenverzarneling aan te leggen. Ik bedoel bier nu niet een zoodanige van beroemde namen, maar een om er een keur van belangrijke en sprekende blaad jes van minder bekenden bijéén te brengen, want op dit gebied is, vooral van moderne meesters, nog een mooie oogst te maken.

Het is heerlijk om een teekeiiing tegen te komen

als de hier gereproduceerde. Het moest eigenlijk iedereen direct opvallen dat in dit blad iets gepresenteerd wordt dat ons boven de sfeer van het banale uit heft; hoe jammer dat nog slechts weinigen daarvoor toegankelijk zijn. Tot de laatste conclusie moest ik komen toen ik vernam dat deze teekening langen tijd in een van onze grootste kunsthandels te koop was geweest, voor den prijs van driehonderd gulden, in een zaak waar schilderijen meermalen omgezet werden tot bedragen van duizenden gulden en meer, natuurlijk met een beroemden naam er bij en die toch uit een aesthetisch oogpunt deze teekening niet overtroffen.

De zakelijkheid en ernst van dit werk valt ons spoedig op. Hoewel wij, door geen verband te zien tusschen den toren en de grond waarop hij staat, geen associaties kunnen beleven in den zin van soliditeit van bouw, zoo krijgen wij toch zeer den indruk van een vaste en stevige architectuur. Deze toren staat er rustig en dicht bij het water, eeuwen lang; Jan van Goijen had iets van zijn schoonheid te getuigen in verschillende schilderijen. Pieter Saenredam maakte een teekening, waarin wij de geestelijke voornaamheid van dit monument voelen en in de 19de eeuw hebben enkele schilders iets van de schoonheid van dit bouwwerk in beeld gebracht. Tholen was al lang geen vreemde in het stadje Rhenen. de toren komt al vroeger op zijn schilderijen voor, maar in dat jaar 1917 is er dan toch weer iets geweest tusschen hem en dit juweel van architectuur dat hem er toe zette deze bijzondere teekening er van te maken.

In zich verjongende lichamen rijst het bouwwerk omhoog. De beide onderste deelen zijn vierkant, het bovenste is achtkantig. Dit geeft aan de architectuur een bekoorlijke rijzigheid. Al de perpendiculaire lijnen van de vensters en al het perpendiculaire van de kleinere phialen op de hoeken, tot geheel bovenaan toe, zijn bewegingen die den indruk van het oprijzende versterken. De luchtige mooiheid van de bouw doet ons dit werk als iets van bijzondere sierlijkheid voelen. De doorzichtigheid van de vensters en galmgaten zet een zekere ijlheid aan deze architectuur bij. Wij kunnen ons vermeien in het nagaan van de velerlei constructieve détails en hierin dan alleen het bouwwerk als zoodanig bewonderen, doch waar het hier om gaat is, hoe dat in de spanning en verbeelding van den kunstenaar heeft geleefd. Want hoezeer wij de schoonheid als architectuur hier bewonderen is dat iets anders als wat wij als een sympathiek verhaal daaromtrent door een fijnen teekenaar te zien krijgen. lemand die zich uitsluitend met het architectonische probleem van dit bouwwerk wenscht bezig te houden heeft meer