Lever, milt, nieren, ureteren geen bijzonders. Blaas: cystitis. Er is een kleine communicatie tusschen rectum en vagina; op die plaats is een absces inden darmwand ter grootte vaneen walnoot. Borstholte. Linker long valt samen, rechter adhaerent. Nergens tuberkels op de pleura. Hartezakje bevat 50 cc. transsudaat. Hart geen bijzonders. Linker long; oedeem van onderkwab, minder van bovenkwab. Rechter long: zelfde beeld. Geen tuberculose. Aan de bifurcatie der bronchi een tuberculeus ontaarde, gedeeltelijk verkalkte lymphklier. Bij de bifurcatie der aorta gezwollen lymphklieren met tuberkels, klaarblijkelijk van recenten oorsprong. Het geheele beloop overziende, worden wij inde eerste plaats getroffen door het acute begin der ziekte, dat bij herhaald navragen telkens wederom door patiënte op denzelfden datum werd aangewezen. Daar klinisch geen enkele afwijking gevonden werd, die aan tuberculose deed denken, is het begrijpelijk, dat de diagnose onjuist werd gesteld. Inde tweede plaats leeren wij uit dit geval op nieuw, dat oude, dikwandige, tuberculeuse pyosalpingen jaren lang kunnen bestaan (de ouderdom van dit proces bleek overtuigend uit de groote massa vast bindweefsel inden tubawand en er omheen), zonder de draagster ook maar in ’t minst te schaden: een boerenmeid heeft geen gemakkelijk leven, en onze patiënte vervulde haar taak behoorlijk ! De operatieve behandeling had geen andere kunnen zijn dan die wij hebben toegepast: ik behoef dit wel niet te motiveeren. Die behandeling heeft geschaad: een acute miliaire tuberculose van het geheele buikvlies was er het gevolg van. Patiënte is niet hieraan gestorven misschien zou zij die peritonitis zelfs te boven zijn gekomen. Het ulcus duodeni, waaruit de doodelijke bloeding optrad, is een toevallige complicatie, tot nog toe evenmin verklaarbaar als de maagbloedingen, die men nu en dan na buikoperaties waarneemt. Is de ligging volgens Trendelenburg er de oorzaak van, gelijk sommigen meenen ? Of de chloroform-narcose ? Het antwoord op deze vragen kan nog niet worden gegeven. Tuberculose mocht in ons geval daarvoor zeker niet aansprakelijk worden gesteld. Hadden wij hier met een primaire tuberculose der genitalia te maken ? De verkalkte, tuberculeuse bronchiaalklier verraadt in ieder geval een oude infectie, langs de luchtwegen tot stand gekomen. Hoewel het mogeljjk is, dat de tubae geheel onafhankelijk van die bronchiale infectie besmet zijn geworden, kan men dat

276