zonlicht in groote drommen worden vernietigd. Er bestaat aldus tusschen regenval en zonlicht, resp. wolkendichtheid eenerzijds, morbiditeit en mortaliteit anderzijds, een gecompliceerde wisselwerking, die eerst met behulp van nauwkeurige détail-gegevens kan worden uitgevonden. Een goede ziekte- en sterftestatistiek zal hierbij de wegwijster moeten zijn.

Het is hoogst merkwaardig, dat uit de sterftecurven, waarover wij reeds beschikken, een periodiciteit in het rijzen en dalen der sterfte blijkt te bestaan, die haar oorzaak of oorzaken moet hebben in factoren, waarvan het wezen ons nog niet bekend is.

Uit de sterftegegevens voor Batavia over de jaren 1766 en 1767 (fig. 36) blijkt toenmaals de curve in Augustus den hoogsten top te hebben aangewezen, door een iets minder hoogen top in Juli voorafgegaan. De laagste getallen wijzen voor die jaren de maanden Maart en Mei aan.

De kromme voor 1819/1844 verloopt zeer gelijkmatig (fig. 36). Maart was voor dat tijdvak de maand met gemiddeld de laagste, Juli met gemiddeld de hoogste mortaliteit. ')

Vergelijken wij hiermee de lijnen voor 1911/1912 (fig. 37), dan wijst zoowel voor het district Weltevreden als voor het district Batavia September een hoogen top aan, terwijl in het laatst van Juni de sterfte het laagst was.

Voor de stad Semarang heb ik uit gegevens, aan de jaarverslagen van den toenmaligen Stadsgeneesheer Dr. de Vogel ontleend, voor de jaren 1903 t/in 1908 de middelste der 3 curven in fig. 36 samengesteld. 'Een zeer duidelijken top wijst hierin de maand October, een sterke daling de maand Juni aan. De maandcijfers (die, evenals voor mijn curven over het laatste jaar voor Batavia, alleen de Inlandsclie bevolking betreffen) waren voor Semarang van 1903 —1908, tot jaarcijfers herleid, gemiddeld (in afgeronde °/00 getallen):

*) De getallen en de wijze van constructie der curven zijn op blz. 220 medegedeeld.