lima wetan door malaria de moraliteit liet sterkst is beïnvloed, is dit tenopziclite van de morbiditeit in Manugabesar en Petodjosawah liet geval geweest. De ligging van de verschillende kampongs ten opzichte van moerassen is op het kaartje (figuur 28) waar te nemen. Eenig direct verband springt niet in het oog. Dit kan zijn oorzaak hebben in onvolkomenheden van liet onderzoekmateriaal. Maar ook zou het mogelijk zijn, dat de mate, waarin malaria in een kampong heerscht, sterker afhankelijk is van het aantal toevallige, tijdelijke larvenbroedplaatsen binnen den kampong, in en onmiddellijk bij de woningen, dan van de aanwezigheid en uitgestrektheid van nabijgelegen moerassen. Er bestaat een omgekeerde evenredigheid tusschen de kansen, door veraf en door dichtbij uitgebroede muskieten geïnfecteerd te worden. Het aantal putten, waterbakken, potten, bakken, blikken, gebroken flesschen en aardewerk en allerlei andere huishoudelijke voorwerpen, die 11a gebruik weggeworpen woiden en waarin water kan stagneeren, waarin muggen haar eieren kunnen leggen, kan in den eenen kampong aanmerkelijk grooter dan in den andere zijn. Voor plasjes, afdrukken van hoeven van paarden en andere dieren en verdere openingen in den bodem, die voor het zelfde doel kunnen dienen, geldt het zelfde.

Dit alles moet nauwkeurig worden onderzocht. De practische malariabestrijding zal hier ongetwijfeld belangrijke aangrijpingspunten vinden. Malaria-brigades moeten worden ingesteld om gegevens te verzamelen en maatregelen uit te voeren.

In het bovenstaande is alleen gesproken over cholera, pokken, malaria, longtuberculose, dysenterie en typhus in het onderdistrict Manggabesar.

Volledigheidshalve wordt in het volgende voor het onderdistrict in zijn geheel het aantal zieken en overledenen aan andere doodsoorzaken, volgens de officieële nomenclatuur van 1901, groepsgewijze opgegeven.

18