Daar nu malaria een doodelijk verloopende ziekte kan zijn, lag de gevolgtrekking voor de hand, dat haar als doodsoorzaak in de streken met liooge sterfte een zeer belangrijke rol moet toekomen.

Het samengaan van twee statistisch geconstateerde feiten duidt echter nog geen correlatie, nog minder een oorzakelijken samenhang tusschen die twee feiten aan. Het bestaan of afwezig zijn van een oorzakelijk verband kan eerst na somtijds veelvuldige vergelijking en differentiatie blijken. „Vergelijken" is het wachtwoord van de statistiek; zonder dat ware zij een methode zonder ziel. Differentiatie van een quantitatief vastgesteld eind-feit is onmisbaar voor de beoordeeling van de causale beteekenis der in het eindcijfer resulteerende individueele factoren.

Vergelijking nu van verschillende bevolkingscomplexen, in ongeveer gelijke mate aan malaria onderhevig, leert, dat de sterfte ouder die verschillende complexen sterk uiteen kan loopen; vergelijking van andere bevolkingsgroepen, die een groote mortaliteit gemeen hebben, kan leeren, dat onder de eene malaria in hevige mate, ónder de andere niet of in lichte mate heerscht; vergelijking eindelijk van onderscheiden landstreken, steden of gedeelten daarvan, in welke malaria in onderling wisselende mate heerscht, leert, dat de sterfte met de frequentie der malaria niet parallel gaat.

Van alle drie casusposities kunnen voorbeelden worden aangehaald.

In de stad Semarang is volgens het jaarverslag van den Stadsgeneesheer Dr. de Vogel in 1908 geconstateerd, dat het centrum der stad, in hoofdzaak door Chineezen bewoond en waar de mortaliteitscijfers een groote hoogte bereiken, in tegenstelling met andere deelen van de stad een voor malaria immuun gebied vormde. De voor Semarang tamelijk wel als axioma aanvaarde stelling, dat de hooge mortaliteit direct en indirect hoofdzakelijk aan malaria te wijten was en een rigoureuse malariabestrijding een