De zelfde berekeningen herhalende voor de gedurende het verslag-observatietijdperk onderzochte zieken (de overledenen en de herstelden dus samengeteld), krijgen wij voor het onderdistrict Manggabesar de volgende morbiditeit s-s t a t i s t i e k:

_ Aantal nn »/ iaar °/° va"

Ziekte. Aantal on 000 jaar- to(aa( aantal derzochten. cijfer. zieken. TyPhus- 49 48.9"/ooo 1.2% Malaria. 1687 1683.4 39.8 Pokken. 209 208.6 5.0 Cholera. 86 85.8 2.0 Dysenterie. 147 146.7 3.5 Longtuberculose. 101 100.8 2.4 Andere ziekten der ademhalingsorganen. 323 322.3 7.6 Alle andere ziekten. 1632 1628.6 38.5

Totaal 4234 4225.1 100.0

In hooge mate opmerkelijk is het verschil in beteekenis,

dat aan sommige ziekten eenerzijds als oorzaak van een stoornis in de gezondheid, anderzijds als doodsoorzaak schijnt toe te komen. Het sterkst spreekt dit voor de malaria. Terwijl van de onderzochte patiënten bijkans 40% aan malaria leden, is zij als doodsoorzaak slechts bij 10% van de overledenen geconstateerd.

Het sterkste contrast bestaat in dit opzicht met de cholera, waaraan slechts 2% van de onderzochte zieken hebben geleden, terwijl zij bij nagenoeg 14% van de onderzochte totaal-overledenen als doodsoorzaak is aangetoond. In ronde cijfers kan dit feit in de volgende conclusie worden uitgedrukt: Te Batavia heeft gedurende het verslagtijdperk in het onderdistrict Manggabesar de cholera, in verhouding tot het aantal onderzochte lijders, op de sterfte een bijna 28 maal zoo grooten invloed als de malaria uitgeoefend.

Plausibel is dit feit in de hoogste mate. Indien de letaliteit van malaria (d. i. de verhouding van het aantal overledenen tot het aantal aangetasten) even groot ware als die van