„ende in dese Landen soo gewoonlijcke sieckte hier meer „inensclien doodel, dan eenige andere quale". Het eten van allerlei Indische vruchten zou haar ontstaan bevorderen (pisang, doerian, ananas, ketimoen), maar de voornaamste oorzaak zag hij in het drinken van arak. Voor dezen drank, zegt hij in het hoofdstuk over „Oost-Indische Leef-konst", in zijn derde samenspraak met Andraeas Duraeus, dat, men er zich erger dan de pest voor wachten moet, omdat zij door de „Chynesen, sijnde de gierighste ende de door„trapste menschen van de werelt" uit rijst en zeekwallen wordt gemaakt, welk uitwerpsel van de zee van zoo brandende hitte is, dat het „bleynen op de huyt maeckt; ende hier >»uyt spruyten dan die versweringen van de longen, het „bloet-spouwen, de slijtende Teering, ja de doot selfs".

In een geneeskundige beschrijving der dysenterie uit het jaar 1782 lees ik, dat zij „als het allergrootste en allerge„meenste onheil dezer landen, door hetwelk veel meer „menschen worden weggesleept, dan door eenige andere „kwale" moet worden aangemerkt. Uitlatingen als deze teekenen de rol, die deze ziekte in de geschiedenis van Batavia's ongezondheid heeft gespeeld.

Evenals bij de malaria werden bizondere typen aan bizoudere deelen der stad gebonden geacht. Men sprak van Koningspleindysenterie, Prinsenlaandiarrhoea enz.

Voor dysenterie geldt overigens weer het zelfde als van de andere specieël genoemde of niet genoemde ziekten is verklaard: dat numerieke opgaven over haar rol niet te geven zijn. Eerst na invoering der verplichte opgaaf der doodsoorzaken voor Europeanen in 1907 zijn gegevens, en dan nog alleen voor dezen en met hen gelijkgestelden, beschikbaar geworden. In het volgende hoofdstuk zullen zij worden gerapporteerd, tegelijk met de voorloopige uitkomsten van de nosografische analyse van een der onderdistricten der afdeeling Batavia, waarmee sedert Januari j.l. door den „Gezondheidsdienst" een aanvang is gemaakt. Het komt mij