Verbrand. Griezelige beschrijvingen van deze en dergelijke wantoestanden treft men in de geschiedverhalen aan.

Als belangrijkste moment, dat den bodem voor een alle perken tebuiten gaande morbiditeit en mortaliteit heeft bereid, zal echter m. i een factor of reeks van factoren in het oog moeten worden gehouden, die ik collectief als „afwate„r i 11 g" zal samenvatten. En hier komen wij op een evenement, dat in de annalen van Batavia waarschijnlijk terecht als van groote beteekenis is geboekstaafd: de beruchte aardbeving van 1699.

Aan een ongeteekend rapport van den 20sten Januari van dat jaar worden de volgende bizonderheden over deze natuurgebeurtenis ontleend: ') Des nachts van 4 op 5 Januari om half twee, met herhalingen om half vier en 5 uur, heeft het minuten lang zwaar geschud en gestooten. De meeste huizen zijn gescheurd, gevels afgevallen, daken beschadigd. 21 Steenen huizen en 20 pedakken zijn ingestort; talrijke menschen verongelukt of gewond. En dan: „'t Grootste inconvenient is de verstoppinge van de groote „rivier deser plaatse ruym een mijl en verder van dese stad „opwaerts affgelegen door een ongelooffel. quantiteyt sware

„boomen en ander hout 't welk hier de distantie

„van eenige hondert roeden lengte vast geset heeft

„Reets zijnder bij de 3000 menschen aen 't werk,

„die alle op Cotnp.'s costen worden gespyst, dat voor eerst

„nog al eenigen tijdt sal duuren Deze beyde rivieren 2)

„syn door de grote quantiteyt slik, modder en sant, dat „noch dagelyx afkomt, seer geinfecteert en de statsgragten „en andere vaerten daer mede 't eenemael vervult en genoeg„saem onbruykbaer gemaekt, waer door men tot noch toe „geen goed en drinkbaer waeter aen Molenvliet, dat van de

*) Semmelink, i. c., p. 335-337.

') NI. de Tjiliwong en de Tji Sedani of Tjidani (rivier van Tanggerang).