„und waren sehr vergnügt Batavia, das Grab der Deutschen, „liinter uns zu lassen".

Is in deze verzuchting de oorsprong te vinden van de later veel gebruikte uitdrukking „Batavia, liet graf van het „Oosten", de tragische pendant van den naam „Koningin van „het Oosten", die volgens den Gouverneur-Generaal Van Imhoff aan Batavia, wegens haren luister, bij voorkeur toekwam? De ervaringen van den Wurtembergschen officier waren wel van droeven aard geweest! Hij had een rijpe ondervinding in lndië opgedaan, en zijn conclusie was, dat van alle plaatsen Batavia voor Europeanen de gevaarlijkste was. Cheribon en Semarang achtte hij veel gezonder. De troepen leden daar, in vergelijking met Batavia, slechts weinig. In laatstgenoemde plaats werden zoowel de manschappen als de officieren weggemaaid. Na korten tijd was van al zijn vrienden en kennissen geen enkele meer in leven en kon hij aan 'zijn familie in Stuttgard geen adres meer opgeven, waar zijn brieven te Batavia tijdens zijn afwezigheid zouden kunnen worden in ontvangst genomen. Zijn landgenoot Von Wurmb, die in October 1775 voet aan wal had gezet en vol optimisme naar Europa had geschreven over den eeuwigen zomer en zooveel schoons meer, o.a. zijn gezondheid, die hij stellig zou behouden, indien hij slechts matig leefde (wat hij inderdaad tot den Iaatsten dag had volgehouden), was in het voorjaar van 1782 door een moorddadige koorts aangetast, die hem in drie dagen aan het leven en zijn idealen had ontrukt. En hij had het lot gedeeld van zoovele anderen, die hem waren voorgegaan of op hem waren gevolgd en hun graf onder de palmen hadden gevonden: „Heute begrabt man „den Mann, und übermorgen wird schon seines Namens „nicht melir gedacht".

Andere briefschijvers zijn even pessimistisch gestemd. Hooren wij nog den Engelschen geneesheer James Lind, die van Batavia getuigde, dat de ongezonde lucht dier plaats