te stellen, zoolang de Geneeskundige Dienst niet over een eigen instrumentarium beschikt. 11 Aug., dus midden in het droge seizoen, dat op dit oogenblik (begin Oct.) nog voortduurt, begonnen wij onze waarnemingen en zijn dus in staat den aanstaanden overgang naar de natte periode in cijfers vast te stellen.

Intusschen berekenen wij uit aflezingen op Engelsch-Indische wijze (om de 6 uur) en gecorrigeerd met behulp van een polymeter van Lambrecht, voor de droogste weken in Augustus en September toch steeds gemiddelden boven 65°/o (mimimum 20°/0). Een vochtigheidsgehalte, eenigermate overeenkomende met het gemiddelde van het droge (pestvrije) jaargetijde in Poona (onder 40 °/0) wordt dus ook in de droogste periode (het heeft te Malang gedurende 2'/2 maand, van half Juli tot begin October op een onbeduidend buitje na, niet geregend) hier te lande niet bereikt.

VII. Samenvatting.

De epidemie van bubonenpest op Java is secundair aan de pestziekte die onder de ratten heerscht.

De rattenbevolking van Oost Java is in hoofdzaak samengesteld uit:

1°. Mus rattus (verschillende variëteiten),

2°. Mus decumanus,

3°. Vertegenwoordigers van het geslacht Gunomys.

In de afdeeling Malang wordt bijna uitsluitend mus rattus aangetroffen; van het geslacht gunomys vindt men een soort die hier en daar in de velden huist; mus decumanus ontbreekt.

Mus rattus komt in variëteiten voor. De variëteiten die in huis nestelen zijn onderling zeer afwijkend van kleur, komen echter overeen in verhouding van staart tot lichaamslengte (staart meestal langer) en in het aantal mammae dat 10 bedraagt. Vertegenwoordigers van het huisrattype nestelen ook buitenshuis, in de nabijheid der woningen. Of zij ook in de sawah's huizen, is niet vastgesteld.