dan wordt later alleen opgegeven, dat het vaak, en bij uitzondering ook wel eens hoe vaak het voorkomt, maar men vindt het dan absoluut overbodig, nog te vermelden hoe vaak het zich buiten de ziekte vertoont. En dat bij de beoordeeling van de waarde van eenig symptoom geen rekening wordt gehouden met de frequentie der ziekte, is eigenlijk een regel zonder uitzondering. Men ziet uit het vorenstaande dat het negeeren van de twee laatstgenoemde factoren bij de beoordeeling van de waarde van een verschijnsel absoluut verkeerd is.

Uit den aard der zaak is de factor " sterker en vaker

O

wisselend dan ^ . Toch is ook deze laatste aan tijdelijke en plaatselijke veranderingen onderhevig, zoowel wat p, als wat m aangaat. Dat m, die de frequentie van het voorkomen van het verschijnsel bij de ziekte bepaalt, varieert, hebben wij b.v. bij de knokkelkoorts gezien, wier symptomen in de laatste epidemie beslist afweken van die in de vorige. Dat p, die de frequentie van het symptoom buiten de ziekte vastlegt, niet voor elke ziekte overal even groot is, kunnen wij gemakkelijk demonstreeren aan de reactie van Wassermann. In Europa zijn er behalve syphilis bijna geen ziekten, die haar vaak geven, maar in streken waar veel framboesia voorkomt, zal, getuige de onderzoekingen van Schüffner '), menige positieve Wassermann niet op syphilis, maar op framboesia berusten. In de formule voor de waarde van de Wassermann ter diagnosticeering van syphilis zal dus in frainboesialanden p grooter, en dus W kleiner zijn dan in Europa.

Gaan wij thans onze formule eenigszins nauwkeuriger na. Direct valt op, dat W grooter wordt als -? en als

O

m grooter wordt, en als p afneemt, of in woorden:

x) Feestbundel G. T. N. I. 1911 blz. 350. Hij vond bij versche framboesia in 100% een positieve Wassermann, bij chronische id. in 85%, bij afgeloopen of latente id. 58n/0-