Wel werden tot in den laatsten tijd in het lumbaalvocht nu en dan intracellulaire diplococcen gezien. Maar er kwam ook veel croupeuze pneumonie voor onder de gevangenen. Deze kan, zooals bekend is, gecompliceerd zijn met hersenvliesontsteking. Onder de lijders aan meningitis nu waren meerdere met pneumonie. Gewoonlijk ging dan pneumonie vooraf; enkele malen trad eerst meningitis, daarna pneumonie op. Overigens is de aanwezigheid van een pneumonie bij meningitis geen voldoende grond om een meningococcen-aandoening uit te sluiten, want onder de bactereologisch zekere gevallen is het ook voorgekomen, dat bij de sectie pneumonische veranderingen werden gezien.

Aangenomen ook, dat de meningitis, die hier voorkwam, bactereologisch gesproken, niet was van één soort, dan mag nog merkwaardiger heeten, dat juist in de laatste twee jaar meningitis zoo vaak voorkwam. Eén jaar was ik aan het stadsverband werkzaam en had nooit een geval gezien; toen op eens drie tegelijk.

In vroegere jaarverslagen is meningitis een zeldzame ziekte. In die van 1905, 1906 en 1907 kwam telkens één geval voor; in 1908 tot October geen enkel. Toen begon de genius der hersenvliesontsteking te heerscl.en. Veelvuldig voorkomen van croupeuze pneumonie had ik in het voorafgaande jaar ook al bijgewoond; maar toen was het tot een uitbraak van meningitis niet gekomen.

Eigenaardig aan het exsudaat onder het dunne hersenvlies was, dat behoorlijk vloeibare, druppende etter zeldzaam

was; het was veelal een half vast, taai, grijsgroen, adhaerent beslag.

Van klinisch standpunt troffen twee zaken. Vooreerst, dat onder de lijders bejaarde en oude menschen sterk vertegenwoordigd waren en vervolgens, dat atypisch verloopende gevallen vele malen voorkwamen.

Dat koorts, hoofdpijn, nekstijfheid, braken, het verschijnsel van Kernig, verlammingen, een troebel spinaalvocht, kortom