Lever. Leververgrooting bestond 15 maal; bij geen dezer traden evenwel verschijnselen van den kant van dit orgaan zoodanig op den voorgrond, dat er aanleiding bestond om van een „forme hépatique" te spreken. Ook in de con^ sultatieve praktijk heb ik hier te Batavia nooit een typisch geval daarvan gezien. Daar ik mij in deze mededeeling uitsluitend tot mijn eigen waarnemingen wensch te beperken, heb ik dus geen aanleiding, hierop nader in te gaan, en zal ik mij bepalen tot de opmerking, dat deze vorm van typhus hier bepaald zeldzaam moet zijn.

Hoofdpijn. De cerebrale verschijnselen spelen hier lang niet de groote rol, die er in het klassieke beeld aan wordt toegekend. Hoofdpijn b.v. is lang niet constant. Bij niet minder dan 11 gevallen, waarvan 7 Europeanen, werd het bestaan van hoofdpijn bij het opnemen der anamnese pertinent ontkend. Later is er natuurlijk niet dagelijks naar geïnformeerd, maar zijn dienaangaande ook geen spontane klachten geuit, zoodat men gerust mag aannemen, dat zij in deze gevallen in ieder geval weinig te beduiden heeft gehad. Ik ken echter uit de consultatieve practijk verscheidene gevallen, waarbij gedurende het geheele ziekteverloop, zelfs bij overigens volstrekt niet lichte gevallen, nooit hoofdpijn heeft bestaan.

Sensorium. Wat het sensorium aangaat, zoo vind ik, afgezien van den toestand kort voor den dood, de aanteekening

normaal bij 7 gevallen

apathisch „3 „

somnolent „5 „

eerst normaal, later somnolent. . . . „ 1 „

deliriën „5 „

comateus „2 „

eerst apathisch, later soporeus 2 „

Nu mag hieraan niet al te groote waarde worden toegekend. Het sensorium is veelal 's nachts meer gestoord dan des morgens, wanneer wij de patienten zien, en men is

31