grens voor de normale verhoudingen geldt, maar dat integendeel de ervaring op sommige plaatsen heeft geleerd, dat reeds verbetering van den gezondheidstoestand werd waargenomen, als slechts de anophelespoelen in de nabijheid der huizen werden opgeruimd, terwijl aan de verderaf gelegene nog niets was gedaan. Bestond dus de mogelijkheid van een centrale reiniging der stad, dan zou men kunnen hopen, dat invasie van buiten niet zou plaats hebben en dat dus het aantal anopheles belangrijk zou kunnen worden beperkt ook zonder dat de pépinières in de omgeving der stad werden opgeruimd. Deze overweging leidt ons van zelf tot de vraag: hoe is de toestand in de stad zelve, en wat is daaraan te doen. Dit brengt ons tot de bespreking van de tweede rubriek der door mij in den aanvang genoemde anophelespoelen, de accidenteele.

Ik geloof niet, dat het zal gelukken, die accidenteele poelen grootendeels op te ruimen. De grond is te vet en te week, dan dat het ooit mogelijk zal zijn te voorkomen, dat in den Westmoesson tallooze anophelesbroedplaatsen kunnen worden gevormd. Men zou, om dit te voorkomen, den bodem van geheel Batavia moeten verharden, niet alleen de wegen, maar zeker even noodzakelijk ook alle erven; men zou een gotenstelsel moeten maken, waarin nooit water bleef staan; men zou — wat reeds op europeesche erven haast niet te bereiken is — moeten voorkomen, dat om putten en badplaatsen in de kampong plassen optreden '); al deze maatregelen zouden, wilde men ze uitvoeren, sommen kosten, die eenvoudig niet te betalen zouden zijn.

Ik ga hier met stilzwijgen de onderzoekingen van Lutz e. a. voorbij, waaruit is gebleken, dat in de bladscheeden van tal van planten en boomen, waaronder klapper en papaya, waterreservoirs worden aangetroffen, waarin anopheleslarven voorkomen, omdat dit hier in Indië nog niet is waargenomen. Mocht dit ook hier het geval zijn, dan wordt de prophylaxe volgen Ross natuurlijk nog veel moeielijker. Ik zal, zoodra ik daartoe in de gelegenheid ben, in deze richting een onderzoek instellen.