In Turkije worden de kinderen volgens Rieder Pascha zoo goed als uitsluitend gevoed met moedermelk. Een besmetting met rundertuberkelbacillen door koemelk komt voor nagenoeg de geheele bevolking van Constantinopel niet in aanmerking en toch bedraagt aldaar de morbiditeit aan tuberculosis pulmonum in hetziekenhuis Giilhane 13—14°/0 van alle inwendige ziekten, terwijl die b. v. in het HamburgEppendorfer Krankenhaus 9°/0 bedraagt.

In Groenland worden de kinderen uitsluitend grootgebracht met moedermelk en toch komt longtuberculose daar zóó menigvuldig voor, dat het volgens Nansen gemakkelijker is om te zeggen wie niet, dan wie wel aan die ziekte lijdt.

Ook in onze koloniën is het gebruik van koemelk als voedsel door den inboorling zoo goed als geheel buiten te sluiten. Des ondanks komt longtuberculose onder onze inlandsche bevolking voor en ofschoon met geen mogelijkheid kan worden nagegaan hoe groot de uitbreiding dezer ziekte wel is, schijnt die grooter te zijn dan men meent, althans Dr. Duymaer van Twist, zendeling-arts te Modjowarno, die om meer dan een reden nauwkeuriger op de hoogte is van de inlandsche bevolking aldaar, dan dit gewoonlijk het geval is, schreef mij daaromtrent: „tuberculosis „pulmonum komt hier onder inlanders meer voor dan alge„meen geloofd wordt".

Nu bewijzen deze waarnemingen nog geenszins, dat de tuberculosis pulmonum in die landen dan is van aerogenen oorsprong Wie met de levenswijze der Aziaten bekend is weet dat vuilheid en onreinheid daar in ieder opzicht den scepter zwaaien. Dit geldt ook voor vele bewoners van subtropische landen en die van IJsland en Groenland.

De gelegenheid om met het voedsel te gelijker tijd tuberkelbacillen, die op de eene of andere wijze aan de handen zijn geraakt, in het maagdarmkanaal te brengen, is dus ten allen tijde gegeven en men is naar het mij voorkomt vol-