Als oorzaak van dergelijke colitides zou ook de bacillaire dysenterie in aanmerking kunnen komen. Deze ziekte komt hier voor: Schueffner en Baermann hebben in enkele gevallen dysenterie-bacteries aangetoond; ook ik heb in één geval een op den pseudodysenteriebacil gelijkend micro-organisme geisoleerd. Een regelmatig onderzoek is mij niet mogelijk geweest; slechts kan ik mededeelen, dat ik op dit ééne positieve geval meer dan 20 negatieve resultaten heb gehad. De ziekte is dus zeker zeldzaam.

Ook zou aan gonorhoe en syphilis als oorzaak van ontstekingen van den dikken darm moeten worden gedacht, doch ook al zouden enkele mijner 36 gevallen onder deze rubriek vallen, dan bleef de groote massa toch onverklaard.

Op dit gebied blijft veel duisters. Het is voorloopig het beste om drie vormen aan te nemen, een kachectische, een primaire en een toxische colitis.

Onder de kachectische colitis vallen die vormen, die op den bodem van anaemie en andere uitputtende ziekten ontstaan; ook de spruw speelt hier misschien een rol; men zal zich misschien verbazen, dat deze ziekte niet als doodsoorzaak op mijn lijst voorkomt; ik voor mij zie evenwel geen kans deze diagnose anatomisch te stellen; onder de rubriek van „onzekere diagnosen" komen eveneens kachexieën voor, die op spruw berusten, of zeer na daaraan verwant zijn; daar de spruw meestal eindigt in eene ernstige darmontsteking, zullen de meeste der sterfgevallen, die op spruw berusten, wel onder de rubriek der „andere dysenterieën" geboekt zijn.

De primaire colitis komt ook in Europa meer en meer op den voorgrond, sinds men de echte dysenterieën nauwkeurig kan diagnosticeeren, doch zoowel de aetiologie als haar diagnose en behandeling zijn nog zeer onzekere zaken. Ik moet bekennen, dat ik de differentiaal-diagnose tusschen primaire en secundaire vormen anatomisch niet kan maken.

Onder deze rubriek zouden dan ook die ontstekingen