en kampongs eerst werden geïnfecteerd, nadat de gevallen op die onderneming waren voorgekomen.

Het is nu gebleken, dat dieper het land in, in de zoogenaamde doesoen, waar de Batakkers wonen, nl. in de landschappen Tanah Djawa, Siantar en Rajah, reeds langen tijd, vermoedelijk van af September, de cholera heeft geheerscht. Nauwkeurige gegevens zijn van uit die afgelegen landen moeilijk te verkrijgen. De Controleur van dit uitgestrekte gebied rapporteerde herhaaldelijk over buikziekte en de geruchten, als zou daar cholera zijn, waren mij reeds langs anderen weg ter oore gekomen.

Mij lijkt dus de gang der epidemie als volgt: in het zuiden in Bila is met immigranten in Juni Of begin Juli de besmetting binnengebracht; vandaar uit verspreidt zich de cholera naar het noorden, vooral langs de Doesoen in de Bataklanden. De rivieren, di e het vuil van boven afvoeren naar de lager gelegen streken, doen in de kuststreken en havens epidemieën ontstaan, eerst in Asahan en Batoe Bara grenzend aan Bila, later in de noordelijker gelegen streken, en zoolang als de cholera in de Batakstreken duurt, komen door het geheele gebied onregelmatig optredende kleine epidemieën en sporadische gevallen voor in de lager gelegen landen en havenp taatsen.

Waarom neem ik niet aan, dat de havens niet een voor een, öf van uit den overwal, öf van uit een der reeds geinfecteerde havens werden besmet? Omdat het, zooals reeds boven gezegd is, dan onverklaarbaar blijft, waarom de havens juist in de volgorde van zuid naar noord werden geinfecteerd en de iets noordelijker gelegen havens vrij bleven: Tandjong Koeba bovendien werd eerst geinfecteerd toen aan den overwal de cholera was geweken en de epidemie in de havens in de buurt reeds voorbij was.