Zeer eigenaardig is de rol, die de hofnarren of clowns in de jvajang-wong vervullen. Ofschoon de inhoud van zoo’n tooneelstuk meer tragisch dan komisch is, spelen de clowns toch eigenlijk een hoofdrol, althans ze treden het meéste op en blijven het langste aan het woord. Heel ernstige scènes worden plotseling afgebroken door de komst en het zotte spel van die Javaansche August-de-Dommen. De grootste dwaasheden worden verkocht en werden, tenminste op dien avond, met een gekraai van de kleinen en een gejuich van de grooten ontvangen. leder oogenblik daverde de zaal van Homerisch gelach. Voor de clowns was het een buitengewoon dankbaar publiek. Elk zetje, elke woordspeling, soms zelfs een enkel geluid werd met gejuich begroet. Ik stond er verbaasd over, hoe dat mierennest van bruine dreumesen vóór ons (er waren er minstens 200 op een ruimte van 8 op 4 of 5 vierk. Meters op den grond neergehurkt) alles volgde wat er gezegd werd, met alles meeleefde en alles scheen te begrijpen wat er verteld werd. Ik geloof niet dat het Hollandsch publiek zoo heelemaal in het spel opgaat als het Javaansche.

Hebben de clowns de toehoorders weer een tijdlang vermaakt door hun dwaasheden, dan volgen weer tragische scènes. De gamelan laat weer haar klanken hooren. ’t Is eigenlijk .geen melodie die gespeeld wordt, ’t is meer een rhytmisch slaan op gongs van verschillende grootte en klank, en op houten en andere voorwerpen. Naargelang het spel heftiger is, wordt ook de muziek onstuimiger en sneller, om bij kalmere scènes weer over te gaan tot een gematigd tempo.

Wat vervolgens in het Javaansche tooneel opvalt, zijn de herhaaldelijke gevechten tusschen de spelers. Voortdurend is er strijd, ook weer uitgevoerd in bestudeerde dansen en sierlijke bewegingen. Met verwonderlijke vlugheid zwaaien de strijders met hun krissen of dolken ; dikwijls wordt er ook zonder wapenen gestreden. Met de lenigheid van katten springen ze op elkaar toe, zonder elkander te raken, zonder ook één woord te zeggen of één klank te uiten. Ondertusschen speelt de gamelan voort • hoe feller de strijd, hoe krachtiger en vlugger de aanslag. Telkens worden de schijnaanvallen hernieuwd, telkens in nieuwe dansen. Wat een vlugheid en tegelijk sierlijke behendigheid in al de bewegingen! Wat een mooi spel van jongens van vijftien tot twintig jaar!