Een man, die zijn tijd vooruit was Dr Hendrik Jan Nassau

door A. ƒ. Scholte

Tot mijn vroegste herinneringen behoren vele anecdoten, die mijn vader ons vertelde uit zijn jeugd, uit zijn schooljaren, vooral uit de tijd, toen hij zijn opleiding aan de Rijkskweekschool voor onderwijzers te Groningen ontving (1863—1867), en uit zijn latere loopbaan. Daarbij waren er enige over schoolopzieners, die toonden, dat zij voor hun taak als examinator of deskundige bij vergelijkende en andere examens allerminst berekend waren. Maar dan kwam altijd als tegenstelling Dr H. J. Nassau, de man, die zoveel wist, die zoveel hart voor de candidaten had en die zo prachtig examineerde. Dat is dan ook wel de voornaamste reden geweest, dat hij voor mij een bijzonder aantrekkelijk onderwerp voor een studie was, waar natuurlijk bij komt, dat hij voor Assen van buitengewoon veel betekenis is geweest, hij is, afgezien van de deurwaarder J. J. Mulder (1812—1882), door wiens toedoen het naar hem genoemde Muldersstraatje werd aangelegd, een van de vier personen naar wien een straat werd genoemd, de eerste vóór Collard en ver vóór de burgemeesters Jolles en Gratama. Ook het Nassaugymnasium en huize Nassau, waar hij zijn laatste levensjaren doorbracht, bewaren de herinnering aan hem. Maar niet alleen in Groningen en Drente was hij bekend en geliefd; zijn naam was in heel Nederland bekend, uit alle oorden van het land kwamen jongelui naar Assen om aan de inrichting, waarvan hij het hoofd was, te worden ingeschreven.

Uit zijn jeugd is weinig bekend, in dit opzicht en ook in andere opzichten zou ik hem willen vergelijken met een figuur, die ik in de Nieuwe Drentsche Volksalmanak van 1942 (blz. 60) heb behandeld, n.l. met J. van der Veen Azn. Tot op zekere hoogte tijdgenoten, al was Nassau een kleine twintig jaar ouder. Geen van beiden werd in onze provincie geboren. Van der Veen kwam uit Friesland, Nassau uit Zeeland, hij zag 30 November 1791 te Middelburg het

*) In 1840, misschien reeds eerder, behoort het grondstuk met het oorspronkelijke kleine huisje, reeds aan Nassau, in 1860 werd het huis in zijn tegenwoordige vorm herbouwd, waarschijnlijk heeft Nassau het toen betrokken. Misschien had hij meer bezittingen, hij behoorde tenminste tot de hoogst aangeslagenen in de belasting, in 1850 behoort hij tot de 7 personen uit Assen, die op de lijst voorkomen, hij staat op de laatste plaats en betaalt ƒ 320>77 belasting. In 1848 werd hij door enkele districten tot candidaat voor de Eerste Kamer gekozen.